Zygmunt Krauze. Archiwum twórcze w Muzeum Sztuki w Łodzi
Zygmunt Krauze jest jednym z najwybitniejszych współczesnych kompozytorów, pianistą i pedagogiem. Nowatorem i prekursorem wielu nowoczesnych tendencji w muzyce. Muzeum Sztuki w Łodzi dokonało bezprecedensowego zakupu wszystkich rękopisów dzieł Zygmunta Krauzego – ponad stu partytur i szkiców, zaczynając od szkolnych zeszytów, na najnowszych utworach kończąc, oraz najwartościowszej części korespondencji kompozytora, czyli około 350 listów, m.in. od Nadii Boulanger, Johna Cage’a, Henryka Mikołaja Góreckiego, Wojciecha Kilara, Witolda Lutosławskiego, Michaela Nymana, Bogusława Schaeffera i Tomasza Sikorskiego.
Archiwum kompozytora znalazło się w Muzeum Sztuki w Łodzi nieprzypadkowo.
W ciągu ostatnich czterech dekad kompozytor, jako przedstawiciel awangardy w muzyce polskiej współpracował i uczestniczył w znaczących wydarzeniach dla Muzeum Sztuki w Łodzi, w tym w wystawie Presences Polonaises, która odbyła się w Paryżu w 1983 roku oraz Europa, Europa pokazanej w Bonn w 1994 roku.
W swojej twórczości muzycznej czerpał Krauze intensywnie z inspiracji sztukami wizualnymi. Kluczowe były tu utwory unistyczne, skomponowane w początkach lat 60. XX wieku jako muzyczna odpowiedź na impuls płynący z awangardowego malarstwa Władysława Strzemińskiego. Kompozytor zetknął się z jego twórczością w grudniu 1956 roku podczas wystawy w Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi. Pierwsze utwory Krauzego z unizmem w tytule pojawiają się już w drugiej połowie lat 50. i na początku 60.
Inspiracja teorią unizmu pozwoliła mu kreować formy oparte na modułach, twórczo rozwijać idee otwartości i partycypacji publiczności. Otwarta struktura dzieł pozwalała bowiem odbiorcom współtworzyć efekt końcowy.
Idee te podlegały również autorskiemu rozwinięciu w instalacjach dźwiękowych i happeningach. Zygmunt Krauze stał się twórcą pierwszych w Polsce kompozycji przestrzenno-muzycznych, które powstawały we współpracy z architektami. Kompozytor zapisał się w historii Muzeum Sztuki w Łodzi kilkoma realizacjami tego nurtu, np. Rzeka podziemna. Muzyka przestrzenna z 1987 (we współpracy z Wiesławem Nowakiem i Janem Muniakiem, którzy stworzyli dla niej strukturę architektoniczną) oraz Aria. Kompozycja przestrzenno-dźwiękowa z roku 2007. W 2012 na wystawie Dźwięki elektrycznego ciała. Eksperymenty w sztuce i muzyce w Europie Wschodniej 1957–1984 zaprezentowano jego legendarną Kompozycję przestrzenno-muzyczną, zrealizowaną pierwotnie w 1968 roku w Galerii Współczesnej w Warszawie i stworzoną wspólnie z architektką Teresą Kelm i rzeźbiarzem Henrykiem Morelem. Od 2013 dzieło to znajduje się w kolekcji Muzeum. Inspirowane jest ideami Władysława Strzemińskiego oraz podejściem do przestrzeni Katarzyny Kobro. W tym samym roku ukazała się wydana przez Muzeum płyta Zygmunt Krauze. Spatial Music. W Muzeum i podczas organizowanych przez nie wydarzeń wielokrotnie odbywały się koncerty artysty, m.in. z okazji setnej rocznicy urodzin Władysława Strzemińskiego w 1993 roku czy w związku z wystawą twórczości Stefana Krygiera w ramach Biennale Architektury w Wenecji (2023).
W Archiwum można odnaleźć także partytury z lat 70. i 80. XX wieku. Po rocznym pobycie w Stanach Zjednoczonych artysta podjął eksperymenty z nagrywaniem i montowaniem dźwięku na taśmie, sięgając po motywy muzyki folklorystycznej (m.in. Folk Music na orkiestrę, 1971–1972, czy Aus aller Welt stammende, 1973).
Artysta eksperymentuje zarówno z brzmieniem fortepianu, np. w utworze Stone Music (1972), obciążając struny instrumentu kamieniami i zmieniając tym samym ich brzmienie (w Archiwum zachował się rysunek wykonany zielonym mazakiem ilustrujący pudło fortepianu wypełnione rożnymi przedmiotami), jak i przestrzenią, np. w pracy Blanc-Rouge Paysage d’un pays: Na dwa wielkie składy orkiestrowe (1985), wykonywanej przez około 300 muzyków rozmieszczonych w halach pomiędzy składami pociągów w Muzeum Kolejnictwa w Miluzie we Francji.
Jednym z istotnych rozdziałów w twórczości kompozytora jest także muzyka teatralna tworzona m.in. do przedstawień w Comédie-Française i Théâtre National de la Colline w Paryżu. Archiwum zawiera m.in. zapisy nutowe do jego ośmiu oper: Gwiazda (1981), Balthazar (2001), Iwona, księżniczka Burgunda (2004), Polieukt (2010), Pułapka (2011), Olimpia z Gdańska (2015), Yemaya – Królowa Mórz (2019) i Noc Kruków (2021).
Archiwum twórcze Zygmunta Krauzego jest zbiorem, dzięki któremu zarówno profesjonaliści, jak i amatorzy mogą zapoznać się z tajemnicami warsztatu kompozytorskiego.
Kolekcja partytur, ale też szkiców i notatek do nich, pozwala przyjrzeć się z bliska procesowi powstawania muzyki wypełnionemu poszukiwaniami, skreśleniami, pomysłami zarysowanymi, a później porzuconymi, już prawie gotowymi fragmentami oraz – w finale – gotowymi kompozycjami. Dopiero zapis nutowy (lub z użyciem innych środków) uświadamia, jak skomplikowanym zjawiskiem jest muzyka i jak wielką sztuką jest komponowanie – łączenie rytmu, dźwięku, długości, tempa, tonu i rozdzielenie ich między instrumenty czy głosy.
Zasób ma charakter otwarty i w 2024 roku powiększył się o ponad 200 listów i 3 partytury powstałe w 2023 roku. Artysta zamierza uzupełniać Archiwum kolejnymi darami.
Archiwum twórcze Zygmunta Krauzego znalazło się w Muzeum Sztuki w Łodzi dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z rezerwy budżetu państwa w 2023 roku.
Zygmunt Krauze. Archiwum twórcze
ms1, Gdańska 43
od 3.04.2024
wernisaż: 3.04.2024, godz. 18:00
kurator: Andrzej Biernacki
współpraca: zespół Działu Dokumentacji Naukowej
koordynacja wystawy: Monika Wesołowska, Izabela Wojtyczka
koordynacja komunikacji: Dorota Wituła, Anna Augustyn-Kamińska
konserwacja: Katarzyna Forysiak
montaż: Krzysztof Francek, Łukasz Janicki, Marek Kubacki, Adam Maj, Dariusz Mikołajczyk, Ireneusz Szymarek, Maciej Więcławski, zespół Działu Dokumentacji Naukowej
*
Zygmunt Krauze
*1938
Kompozytor i pianista. Swoją twórczość dzieli na cztery kategorie: pierwsza to muzyka unistyczna inspirowana malarstwem Władysława Strzemińskiego, druga – kompozycje przestrzenne, wykonywane w specjalnie konstruowanych wnętrzach, trzecia – „muzyka o muzyce”, charakteryzująca się obecnością aluzji i cytatów, czwarta natomiast to subiektywna, głęboko ekspresyjna „muzyka powrotu do korzeni”. Jest autorem 8 oper i ponad 100 kompozycji orkiestrowych, kameralnych i solowych.
Jako koncertujący pianista występuje na najważniejszych estradach Europy, obu Ameryk i Azji. W 1967 roku założył zespół Warsztat Muzyczny, którym kierował przez 25 lat i dla którego powstało ponad 120 utworów napisanych przez czołowych twórców z całego świata.
Prowadzi kursy mistrzowskie i wykłady na uczelniach w Japonii, Korei Południowej, Chinach, USA i wielu krajach Europy. Zasiadał jako juror w ponad 50 międzynarodowych konkursach kompozytorskich. Na zaproszenie Pierre’a Bouleza został doradcą artystycznym w IRCAM. W latach 1987–90 pełnił funkcję prezydenta Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, przez dwie dekady był przewodniczącym polskiej sekcji tej organizacji.
Otrzymał doktorat honoris causa Narodowego Uniwersytetu Muzycznego w Bukareszcie (2013) oraz Akademii Muzycznej w Łodzi (2015). Został odznaczony m.in. francuskim Orderem Narodowym Legii Honorowej (2007) oraz tytułem Chevalier dans l’Ordre des Arts et des Lettres (1984), a w Polsce Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2014) oraz Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis” (2010). Jest członkiem honorowym Związku Kompozytorów Polskich, Towarzystwa im. Witolda Lutosławskiego, Polskiego oraz Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej.
*
