Zachwycając się… papierem [Wystawa „Niewyczerpany papier” w Muzeum Manggha]

Wystawa „Niewyczerpany papier. Echizen washi” może się okazać niezwykle ciekawa nie tylko dla miłośników Japonii, lecz także dla wszystkich ciekawych korzeni cywilizacji czy po prostu rozwoju technologii na przestrzeni dziejów. Ekspozycję będzie można zobaczyć w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie do 23 stycznia 2022 r.

Malowniczy region Echizen to dawna prowincja, która obecnie przynależy do prefektury Fukui i znajduje się ok. 160 km na północ od uwielbianego przez turystów Kioto, niedaleko Morza Japońskiego z portem łączącym wyspę z Koreą i Chinami, co pozostawało nie bez wpływu na tamtejszą wymianę kulturową. „O wiosce papierniczej Echizen można opowiadać na wiele sposobów. Historycznie to jeden z najstarszych ośrodków rzemiosła w Japonii, którego początki sięgają VIII wieku. Pod względem religijnym to dom bogini Kawakami Gozen – jedynego chramu w kraju, który patronuje wszystkim papiernikom – czytamy w opisie wystawy pod opieką Joanny Kokoć. – Z uwagi na technologię pozyskiwania papieru Echizen jest źródłem perfekcyjnego materiału, cenionego do dziś między innymi na dworze cesarskim. Dzięki współpracy z największymi artystami, takimi jak Yayoi Kusama, wioska zaznaczyła swoją obecność w sztuce. To tutaj znajduje się warsztat Żyjącego Skarbu Narodowego – Ichibeia Iwano IX”. Pierwsze informacje o Echizen washi odnaleziono w dawnym skarbcu cesarskim Shōsōin w Narze. W dokumentach z okresu Nara (729–749) wspomniana zostaje nazwa „washi” – Echizen usugami. Długa historia papieru, wytwarzanego w Japonii, pierwotnie wzorem chińskich technologii, doczekała się nawet swojej ceremonii – Święto Papieru, Niematerialne Dziedzictwo Kultury Ludowej Prefektury Fukui, to coroczny, trzydniowy festiwal odbywający się między 3 a 5 maja. Mity o bogini papierników są zaś inscenizowane w teatrach.

W ramach prezentowanej w Muzeum Manggha wystawy można poznać „Pieśń o czerpaniu papieru” oraz dowiedzieć się wielu innych ciekawostek, jak np. o tym, jakoby japoński papier miał być używany w pracach samego Rembrandta czy o papierze wielkiego formatu – jednej z największych kart na świecie (powstałej w Echizen w papierni Heizaburō w 1923 r.), która została wykorzystana przez japońskich artystów: Taikana Yokoyamę oraz Kanzana Shinomurę do realizacji obrazu o średnicy 445 cm. Co ciekawe, Echizen washi jako tradycyjne rzemiosło prezentowane było i zdobyło wyróżnienie podczas Wystawy Światowej w Wiedniu w 1873 r. – były to pierwsze międzynarodowe targi, w których oficjalnie uczestniczyła Japonia. Technologia Echizen washi została doceniona także przez rząd Meiji przy wykonywaniu banknotów w 1868 roku (!).

Na ekspozycję składają się w sumie prezentacja narzędzi z kompletnego, tradycyjnego warsztatu papierniczego, opis poszczególnych rzemieślniczych czynności wraz z japońskim słowniczkiem i interesującymi animacjami Grzegorza Myćki oraz galeria zdjęć autorstwa Katsuhiro Haty przedstawiających muzea papiernictwa i papiernie (niektóre stuletnie!) z różnych części kraju wraz z historiami tak zasłużonych w tej materii rodów, jak rodzina Yamaguchi (niestety obecnie nieprowadząca już rodzinnego warsztatu). Ponadto znajdziemy tu prace artystów zainspirowanych Echizen washi, jak np. Ivy Gobić – „Geomorphology” z 2021 r. zawiera element performatywny dzięki tłoczeniu papieru na skałach niczym na kamiennej matrycy w parku przyrodniczym Rt Kamenjak na Istrii w Chorwacji i traktowaniu ciała artysty jako prasy drukarskiej. Nie brak i polskich akcentów – Paweł Napierała połączył w swojej instalacji z 2021 r. dwa porządki: z papieru Echizen washi zostały wykonane zawieszone w powietrzu formy inspirowane kolumnami z jezuickich ołtarzy.

Podsumowując, ekspozycja „Niewyczerpany papier…” zawiera wiele atrakcji, o które nawet by się jej nie podejrzewało, wspaniale rozplanowana wystawa. I fascynujące, że niemal wszystko, co japońskie, wydaje się piękne, choćby było zajęciem stricte rzemieślniczym. „Lekkie i delikatne sito zanurza się w kadzi wypełnionej ciężką od wody masą. Fala przepływa przez bambusowe listewki niczym losy kraju przez historię Echizen…” – czysta poezja, wręcz medytacja!