Stanisław Moniuszko - Requiem Aeternam: premiera
Dzisiaj, 24 marca ma miejsce światowa premiera płyty Stanisław Moniuszko – Requiem Aeternam, która prezentuje całkowicie nowe spojrzenie na twórczość naszego narodowego kompozytora pod każdym względem.
W roku 2022 wspominaliśmy rocznicę 150-lecia śmierci polskiego kompozytora, autora oper narodowych – Stanisława Moniuszki (1819-1872). To była wyśmienita okazja, aby, mając na uwadze doświadczenia Roku Moniuszkowskiego z roku 2019, przedstawić i promować to, co oprócz oper, okazało się mieć największy potencjał międzynarodowy, czyli muzykę sakralną kompozytora. Do Państwa rąk oddajemy najnowsze, wyjątkowe nagranie symfonicznych utworów religijnych (w tym trzy premiery) Stanisława Moniuszki, które jest końcowym efektem mojego autorskiego projektu MONIUSZKO_150 zrealizowanego dzięki wsparciu MKiDN i IAM oraz współpracy z kilkunastoma instytucjami polskimi, litewskimi i niemieckimi w Polsce, na Litwie i w Niemczech.
To pierwsze w historii nagranie zagrane nie tylko na instrumentach historycznych, ale uwzględniające wszystkie praktyki wykonawcze z czasów kompozytora dotyczące składu, układu i wielkości zespołów (chóru i orkiestry), miejsca wykonania, powiązań i wpływów stylistycznych ówczesnego folkloru i muzyki europejskiej, i wielu innych elementów oraz źródłowe materiały nutowe. To pierwsze nagranie utworów sakralnych Moniuszki zrealizowane w systemie dźwięku przestrzennego i wydane w audiofilskim formacie SACD we współpracy z prestiżową niemiecką wytwórnią płytową MDG z udziałem muzyków z Polski, Niemiec i Litwy – gdańskiej orkiestry Goldberg Baroque Ensemble, lipskiego zespołu wokalnego Gellert Ensemble oraz międzynarodowych solistów.
Rodzina Stanisława Moniuszki pochodziła z Ubiela koło Mińska, w którym zdobywał pierwsze szlify edukacji muzycznej. W latach 1837-1840 Moniuszko studiował w Berlinie. Tam powstawały i były opublikowane jego pierwsze utwory. Zanim zaproszono go do Warszawy, przez osiemnaście lat (1840-1858) mieszkał i działał w Wilnie. Jego działalność (pomijając podróże) obejmowała więc tereny dzisiejszych Niemiec, Litwy, Białorusi i Polski, a kompozytor znając wiele języków poruszał się swobodnie w kulturze swojego czasu czerpiąc z niej dla siebie i swojej twórczości, i współpracując w tych miejscach z artystami różnych narodowości. Z tej prawdy historycznej wyrosła też idea współpracy międzynarodowej muzyków z tych krajów. Niestety z przyczyn politycznych nie mogli w nim wziąć udziału muzycy z Białorusi, którym dedykujemy ten album.
Twórczość sakralna Moniuszki pozostawała dotychczas zupełnie w cieniu innych dzieł kompozytora i stanowiła margines prezentacji koncertowych, podczas, gdy według mojej opinii, to najpełniejsza autorska wypowiedź twórcy, wypływająca nie z potrzeb merkantylnych, lecz wewnętrznych, dotykająca najgłębszych i najważniejszych dziedzin życia. Z tej twórczości niewielką recepcją i tradycją wykonawczą cieszyły się do tej pory Litanie Ostrobramskie, podczas gdy twórczość religijna obejmuje ponad dziewięćdziesiąt kompozycji różnych rozmiarów i gatunków na różnorodny aparat wykonawczy. Przyczyn słabej znajomości tego fragmentu dzieła kompozytora jest wiele. Tuż po śmierci Moniuszki, kiedy to w muzyce europejskiej do głosu doszła wielka symfonika i neoromantyczna stylistyka całkowicie przewartościowano artystycznie, ale również po prostu przeredagowano jego utwory dostosowując ją do wymogów nowej epoki, z ewidentną dla nich szkodą. Część z nich nie była wznawiana. Praktyka wykonawcza dzieł Moniuszki była i jest zdominowana poprzez współczesne osiągnięcia estetyczne, przez co nie do końca oddaje, a czasami wręcz wypacza walory muzyczne twórczości kompozytora osłabiając ich wyraz. Utwory polskiego twórcy en bloc były postrzegane z jednej strony jako ważny element naszej kultury o mocnym zabarwieniu patriotycznym i narodowym, a z drugiej – jako twórczość mało oryginalna, zgrzebna, wręcz zaściankowa, co stwarzało wrażenie, że dla artystów i odbiorców szukających wartości estetycznych nie jest to repertuar wystarczająco interesujący, a dla wykonawców i organizatorów istotny artystycznie. Ta bardzo niesprawiedliwa dla Moniuszki opinia wynikała z niewłaściwej perspektywy percepcyjnej narzucającej ocenę estetyczną dzieła poprzez pryzmat dokonań twórców działających w późniejszych czasach. Na szczęście jej odbiór zmienia się obecnie za sprawą nurtu HIP, w którym wykonanie historycznie poinformowane w możliwie wszystkich dostępnych nam obecnie aspektach, przywraca kompozycjom Moniuszki niezwykły wyraz i głębię, blask i świeżość, świadcząc o świetnym i nierzadko nowatorskim wręcz warsztacie kompozytorskim w kontekście czasu, w którym powstały i twórców jego generacji. A przede wszystkim jest to twórczość do głębi poruszająca emocjonalnie. To doświadczenie wykorzystaliśmy w nagraniu. Rok Moniuszkowski przyspieszył również prace nad rewizją źródłowych materiałów muzycznych także w kontekście dzieł religijnych. Bardzo się cieszymy, że dzięki współpracy z PWM i fundacją Trinitas Artis mogliśmy je zaprezentować po raz pierwszy w nowej, ale za to maksymalnie zbliżonej do pierwowzoru formie.
Mam nadzieję, że to z gruntu nowe podejście pozwoliło nam zbliżyć się do pierwowzoru, a Państwu pomoże zweryfikować niektóre nawyki słuchowe i estetyczne dotyczące jego twórczości i ułatwi wniknięcie w romantyczny świat wewnętrznych przemyśleń i transcendentalnych doznań niebanalnego twórcy, jakim był Stanisław Moniuszko.
Dzisiejszy świat zmienia się dynamicznie na naszych oczach. Nieopisane okrucieństwo wojny na Ukrainie rozpoczętej i prowadzonej przez Rosję ma na celu wprowadzić ponownie długotrwałe podziały nie tylko w naszym regionie, ale również w całej Europie. Dlatego tak bardzo istotne było, aby pokazywać, iż nasze różnice nie oddalają nas od siebie, ale mogą być wzajemną inspiracją i wsparciem. Artyści z Polski, Litwy i Niemiec, a wraz z nimi instytucje z tych trzech krajów wspólnie pochyliły się nad dziełem Moniuszki, szukając w niej wartości wynikających ze wspólnych dla nas wszystkich kulturowych i cywilizacyjnych korzeni. Planując to wydarzenie i nagranie, nie sądziliśmy, że właśnie ta międzynarodowa kulturalna współpraca Polaków, Litwinów i Niemców stanie się jasnym i mocnym przesłaniem. Działając wspólnie na międzynarodowej arenie artystycznej, możemy w taki sposób przeciwstawić się tym, którzy chcą nas podzielić i po raz kolejny wprowadzić chaos, strach, terror i nieufność w naszych wzajemnych relacjach.
Liczę, że nagranie, które oddaję w Państwa ręce wzbudzi zainteresowanie i będzie przynosiło dalsze owoce w postaci recenzji, omówień, współpracy koncertowej, prezentacji radiowych i telewizyjnych.
prof. dr hab. Andrzej Szadejko
pomysłodawca i kurator artystyczny projektu MONIUSZKO_150
szef artystyczny zespołu Goldberg Baroque Ensemble
