Skarb Średzki. Legendy i mity [1 października – 29 grudnia 2024]
Skarb Średzki, odnaleziony przypadkowo w 1988 r. w Środzie Śląskiej podczas prac budowlanych, pozostaje jednym z najniezwyklejszych odkryć, jakie miały miejsce w XX w. Legendy i mity, które towarzyszyły temu niezwykłemu odkryciu, będą tematem tegorocznej prezentacji Skarbu w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.
Zespół unikatowych średniowiecznych klejnotów królewskich i cesarskich, pochodzących prawdopodobnie ze skarbca władcy Czech Karola IV, będący zastawem za udzieloną pożyczkę, został ukryty w połowie XIV w. i pozostawał w kryjówce przez kolejne 600 lat.
„Nietypowe okoliczności odnalezienia skarbu i jego ogromna wartość sprawiły, że stał się on publiczną sensacją i wywołał wiele dyskusji, dociekań i spekulacji” – wyjaśnia Jacek Witecki, kurator wystawy. „Na obrzeżu prowadzonych wokół Skarbu Średzkiego badań naukowych powstawały przez lata teorie, legendy i osobliwa »mitologia«, która sama w sobie jest fascynującym tematem z zakresu kultury i historii. Ona właśnie będzie tematem tegorocznej prezentacji, która obejmie nie tylko same niezwykłe zabytki Skarbu ze ślubną koroną królewską na czele, ale też dokumenty, artykuły prasowe, relacje i fotografie”.
Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu:
„Skrywający wiele tajemnic, najbardziej niezwykły zespół wyrobów złotniczych, który mógłby być chlubą i ozdobą najbogatszych kolekcji muzealnych, bezcenny, związany z wielkimi tego świata, zdobiący zapewne głowę i piersi najpiękniejszej kobiety średniowiecza, magnetyczny, po prostu… zjawiskowy. Tym wszystkim jest Skarb Średzki. Zgodnie z wieloletnią już tradycją ponownie wraca do Muzeum Narodowego we Wrocławiu i pozwala nam cieszyć oczy do końca bieżącego roku”.
Zabytki Skarbu Średzkiego
Korona jest najcenniejszą częścią Skarbu Średzkiego. Jest klejnotem kobiecym zamówionym z okazji ślubu, na co wskazuje motyw pierścieni – oznaka małżeńskiego zobowiązania i symbol dobrej wróżby. Należała do królowych czeskich, a jej ostatnią właścicielką mogła być Blanka de Valois, pierwsza żona Karola IV Luksemburskiego. Bezcenny zabytek powstał w początkach XIV w. Jest to jedyna istniejącą dziś średniowieczna korona tego rodzaju, a niezwykle wysoka jakość pracy złotnika nadaje jej wyjątkową wartość.
Drugim pod względem wartości klejnotem jest kolista zapona ozdobiona pośrodku kameą z chalcedonu, z przedstawieniem cesarskiego orła. Dookoła kamei oraz na zewnętrznym kręgu zapony umieszczone są szlachetne kamienie – granaty i szmaragdy. W kręgu zewnętrznym zachował się szafir oraz perły w wieńcach szmaragdów i granatów. Zapony takie służyły do spinania ceremonialnych płaszczy dworskich oraz szat koronacyjnych i liturgicznych.
Historia odnalezienia Skarbu Średzkiego
W maju 1988 r. na podmiejskim wysypisku w Środzie Śląskiej odnaleziono złote klejnoty, które trafiły tam wraz z ziemią i gruzem z prac rozbiórkowych prowadzonych na terenie Starego Miasta, gdzie wcześniej już odkryto średniowieczne monety. Wiadomość o tym przyciągnęła wkrótce poszukiwaczy-amatorów i dotarła do służb archeologicznych. W wyniku przeprowadzonej akcji odzyskano złote i srebrne przedmioty, które po scaleniu stworzyły unikatowej wartości zespół klejnotów i monet.
Miejsce i prawdopodobny czas ukrycia drogocennych przedmiotów – przed połową XIV w. – oraz charakter klejnotów pozwalają przypuszczać, że stanowiły one bankowy depozyt zastawny pochodzący z Pragi, z królewskiego skarbca Luksemburgów. Precjoza znalazły się na Śląsku, należącym wówczas do Korony Czeskiej za panowania Karola IV. Wiadomo, że władca ten w potrzebach kampanii politycznej prowadzonej dla uzyskania tytułu cesarza zaciągał pożyczki u zamożnych kupców w Środzie Śląskiej.
Skarb przekazany został do zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu i po raz pierwszy udostępniony publicznie w 1996 r. Klejnoty prezentowane są we wrocławskim Muzeum Narodowym przez ostatnie trzy miesiące każdego roku, a w pozostałym okresie zobaczyć je można w Muzeum Regionalnym w Środzie Śląskiej.
