Koncert „Pamięć i Przyszłość” z okazji 80. rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim
Teatr Wielki – Opera Narodowa oraz Muzeum Getta Warszawskiego zapraszają na koncert „Pamięć i Przyszłość” z okazji 80. rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim. Koncert odbędzie się 19 kwietnia godzinie 20.00 w TW-ON przy placu Teatralnym w Warszawie.
Wykonawcy:
Anna Sułkowska-Migoń – dyrygentka
Polski Narodowy Chór Młodzieżowy
Agnieszka Franków-Żelazny – dyrektor artystyczny Polskiego Narodowego Chóru Młodzieżowego
Polsko-Izraelska Młodzieżowa Orkiestra Symfoniczna (Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina i Jerusalem Academy of Music and Dance)
Pavlo Tolstoy – tenor
Aleksandra Florek – sopran
Dominika Kazimierska – alt
Natalia Darkowska – alt
Nachman Turgeman – kantor
Muzeum Getta Warszawskiego, powołane do istnienia przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2018 roku, ma na celu upowszechnianie wiedzy na temat życia, walki i Zagłady polskich Żydów w getcie warszawskim i innych gettach w okupowanej Polsce. Muzeum powstaje w zabytkowym kompleksie dawnego szpitala Bersohnów i Baumanów w Warszawie i prowadzi działalność naukową, wystawienniczą i edukacyjną. Jego misją jest przedstawienie losu polskich Żydów, ze szczególnym uwzględnieniem ludności żydowskiej w Warszawie, na terenie dawnego getta warszawskiego.
Unikatowy zespół architektoniczny dawnego Szpitala Dziecięcego Bersohnów i Baumanów, w którym ulokowano Muzeum, towarzyszył żydowskiej społeczności Warszawy od końca lat 70. XIX wieku. Historia budynku obejmuje wiele rozdziałów, poczynając od szpitala dla dzieci żydowskich i polskich, po miejsce w getcie warszawskim, w którym Żydzi walczyli o życie. Po deportacjach i likwidacji getta gmach szpitala odegrał rolę w Powstaniu Warszawskim w roku 1944. W 1946 roku przez krótki czas służył jako miejsce, w którym po raz pierwszy po wojnie pracowali badacze Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej. Bogata, wielowątkowa historia gmachu jak w soczewce skupia i symbolicznie łączy losy Żydów w Warszawie od końca XIX wieku do okresu powojennego.
Przesłanie Muzeum Getta Warszawskiego to uświadomienie znaczenia tolerancji, współczucia wobec mniejszości oraz dialogu między grupami religijnymi, etnicznymi i narodowymi. Muzeum popularyzuje historię i upamiętnia straty ludzkie, materialne, kulturowe i duchowe, korzystając z autentycznych obiektów i nowoczesnych technologii.
Powstanie w Getcie Warszawskim
1 września 1939 r. III Rzesza, bez wypowiedzenia wojny, zaatakowała Polskę. Ponad dwa tygodnie później, 17 września, od wschodu na jej ziemie wkroczyły wojska ZSRR. Po kilku tygodniach walki i oblężenia, 28 września skapitulowała stolica Polski – Warszawa.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej Warszawa miała ok. 1 300 tys. mieszkańców, z których niemal 1/3 stanowili Żydzi. Od października 1939 r. okupanci rozpoczęli systematyczne prześladowanie ludności żydowskiej. Na początku października 1940 r. Niemcy ogłosili decyzję o utworzeniu tzw. zamkniętej dzielnicy mieszkaniowej dla Żydów – getta. Getto oddzielono od tzw. aryjskiej strony wysokim na 3 m murem, a 16 listopada 1940 r. zamknięto jego bramy. Na powierzchni nieco ponad 3 km2 stłoczono ok. 400 tys. osób, a liczba ta uległa zwiększeniu. Panowało ogromne przeludnienie, co w połączeniu z ciągle obniżanymi racjami żywieniowymi oraz fatalnymi warunkami higienicznymi prowadziło do epidemii chorób zakaźnych, a przede wszystkim głodu. W ich wyniku do lata 1942 r. zmarło w getcie niemal 100 tys. osób.
Wiosną 1942 r. Niemcy rozpoczęli w ramach akcji „Reinhard” deportacje ludności żydowskiej z gett „do pracy na Wschodzie”. Był to eufemizm stworzony dla realizacji programu wymordowania ludności żydowskiej Generalnego Gubernatorstwa w specjalnie założonych w tym celu obozach zagłady. Tam ofiary mordowano w komorach gazowych, ich ciała palono, a dobytek rabowano.
Po zakończeniu deportacji w getcie oficjalnie pozostało ok. 35 tys. osób, głównie młodych kobiet i mężczyzn, których zmuszono do niewolniczej pracy w kilkudziesięciu fabrykach (tzw. szopach) pracujących głównie dla Wehrmachtu na potrzeby frontu wschodniego. Dalszych ok. 30 tys. Żydów, w tym także dzieci, ukrywało się na terenie enklaw tzw. getta szczątkowego. Wtedy też ostatecznie ukształtowały się w getcie dwie organizacje bojowe: Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) i Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW). 18 stycznia 1943 r. Niemcy podjęli próbę likwidacji getta w Warszawie. Zaskoczeni zostali jednak zbrojnym oporem. Ponowną próbę, na większą skalę, okupanci podjęli 19 kwietnia. Ku ich zaskoczeniu napotkali jeszcze silniejszy opór i szybko wycofali się. Po zmianie dowódcy na SS-Gruppenführera Jürgena Stroopa zaatakowali ponownie. Rozpoczęło się Powstanie w Getcie Warszawskim – pierwsze zbrojne antyniemieckie wystąpienie miejskie w okupowanej Europie.
Po 2-3 tygodniach walki zaczęły ustawać. Większość bojowców żydowskich zginęła, m.in. samobójczo, jak zamknięta w pułapce bunkra przy ul. Miłej 18 część komendy ŻOB-u z dowódcą Mordechajem Anielewiczem na czele. Część bojowców zdołała przedostać się podziemnymi tunelami i kanałami poza getto na tzw. aryjską stronę. Za symboliczne zakończenie Powstania uznano wysadzenie tzw. Wielkiej Synagogi na Tłomackiem wieczorem 16 maja 1943 r.
Orkiestra polsko-izraelska
W związku z 80. rocznicą wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim Mateusz Grzesiński, producent między innymi takich festiwali jak Festiwal Muzyki Europy Środkowo-Wschodniej „Eufonie”, we współpracy z Muzeum Getta Warszawskiego stworzył projekt Młodzieżowej Orkiestry Polsko-Izraelskiej, nad którą prace trwały od 1 kwietnia 2022 roku do kwietnia 2023. Celem powstania orkiestry było wykonanie koncertu 19 kwietnia 2023 roku na 80. rocznicę wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim.
Koncert to nie tylko spotkanie młodych muzyków z Polski i Izraela służące budowaniu wzajemnego szacunku dla wspólnej wielowiekowej historii – podkreślił Albert Stankowski, Dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego – jego nadrzędną ideą jest przełamywanie barier i stereotypów, budowanie nowych relacji między młodym pokoleniem Polaków i Żydów, dlatego też – pamiętając o przeszłości – zagramy koncert dla przyszłości.
Uroczysty koncert dzięki uniwersalnemu językowi muzyki poważnej, najwznioślejszej formie wyrazu muzycznego, jest także wyrazem hołdu dla wszystkich polskich i żydowskich ofiar niemieckiego terroru w czasie II wojny światowej. Szczególną wartością tego projektu jest zaproszenie do orkiestry młodych, profesjonalnie wykształconych muzyków, gwarantujących najwyższy możliwy poziom wykonawczy. Z uwagi na to muzycy zostali wyłonieni przez dwie instytucje, które zaangażowały się w tworzenie orkiestry polsko-izraelskiej: Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina oraz Konserwatorium Jerusalem Academy of Music and Dance, pod nadzorem i kierownictwem wybitnej polskiej dyrygentki Anny Sułkowskiej-Migoń, która przyjęła zaproszenie do tego projektu. Dzięki wsparciu wybitnych postaci środowiska muzycznego, takich jak prof. dr hab. Klaudiusz Baran, rektor UMFC, prof. dr hab. Bogdan Gola, prof. dr hab. Tomasz Strahl czy prof. dr hab. Agnieszka Franków-Żelazny, udało się doprowadzić do powstania orkiestry oraz zaangażowania w projekt także Polskiego Narodowego Chóru Młodzieżowego.
Ze strony Izraelskiej do projektu dołączyło konserwatorium przy Jerusalem Academy of Music and Dance – jednej z dwóch największych uczelni muzycznych w Izraelu. Dyrektor konserwatorium Barak Yeivin, wybitny waltornista izraelskiego pochodzenia, nadał projektowi szczególny status i wraz z izraelską producentką telewizyjną, Tali Eshkoli, zaangażował swoich najlepszych młodych studentów do udziału w orkiestrze.
Na repertuar orkiestry obecnie składają się dwa utwory. VIII Symfonia op. 83 Kwiaty Polskie Mieczysława Weinberga, uznane na świecie i w Polsce dzieło muzyczne, będące wyrazem tęsknoty za utraconą ojczyzną, stworzone przez polskich artystów żydowskiego pochodzenia – kompozytora Mieczysława Weinberga, który jako tekst symfonii wykorzystał poemat Juliana Tuwima Kwiaty Polskie. Drugim utworem wykonywanym na koncercie będzie nowy, premierowy utwór Tenebrae zamówiony specjalnie na tę okazję przez Muzeum Getta Warszawskiego u światowej sławy kompozytorki Elżbiety Sikory. Podczas koncertu zabrzmi prawykonanie wersji skróconej tego utworu.
Utwory poprzedzi modlitwa światowej sławy Kantora Israela Nachmana Turgemana, który wykona Kadysz oraz modlitwę El Malei Rachamim.
Elżbieta Sikora o skomponowanym utworze:
Skomponowany na orkiestrę, chór i dwa głosy solowe utwór Tenebrae jest poświęcony bohaterom Powstania w Getcie Warszawskim. Temat ten zobowiązał mnie do zachowania powściągliwości w wyborze środków wyrazu, zarówno w obszarze samej orkiestry, w partiach solistów, jak i chóru. Tym niemniej nie uciekam od nowatorskich brzmień instrumentalnych i wokalnych, a także od szukania ciekawych rozwiązań sonorystycznych podczas łączenia obu zespołów: orkiestry i chóru. W utworze tym posłużyłam się między innymi dwoma tekstami Paula Celana: Tenebrae i Stehen. Pojawiają się tu także teksty świadków obozu zagłady w Majdanku w języku polskim. Tenebrae jest kontynuacją moich poszukiwań z czasu komponowania Szóstego przykazania, tym razem w powiększonej skali. Podobny temat, ale traktowany tutaj przy wykorzystaniu dużo większych środków wyrazu, jakie stanowią orkiestra i chór. Chciałabym, by ten utwór nie pozostawił nikogo obojętnym. Ze względów organizacyjnych podczas prawykonania w Warszawie usłyszymy wersję skróconą utworu.
O VIII Symfonii Mieczysława Weinberga:
VIII Symfonia Kwiaty Polskie do słów Juliana Tuwima to jedno z najważniejszych dzieł Mieczysława Weinberga, urodzonego w Warszawie kompozytora, który dorastał na styku kultur żydowskiej i polskiej. Weinberg uciekł z Polski w 1939 roku przed inwazją Niemców i osiedlił się na stałe w Związku Radzieckim, gdzie mieszkał do końca życia. Jego rodzice i siostra zginęli w czasie Holokaustu. Twórczość Weinberga zyskała szerszą uwagę dopiero po 2010 roku, gdy sir David Pountney wystawił jego operę Pasażerka na festiwalu Bregenzer Festspiele. Julian Tuwim był ulubionym poetą Weinberga, obaj artyści byli Polakami żydowskiego pochodzenia. Niestety, nigdy się nie spotkali. W VIII Symfonii Kwiaty Polskie Weinberg nawiązuje do utworów Fryderyka Chopina oraz do poezji Tuwima. Kompozytor oddaje hołd żydowskim obywatelom Polski, zgładzonym w czasie Holokaustu. W swojej twórczości Weinberg wyrażał ból i podkreślał zadanie kultywowania pamięci poprzez muzykę. Słuchając jego dzieł w 80. rocznicę wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim szukamy echa owych głosów, nie pozwalając im zamilknąć.
Biogramy kompozytorów:
Mieczysław Weinberg. Kompozytor i pianista. Urodzony 8 grudnia 1919 roku w Warszawie, zmarł 26 lutego 1996 roku w Moskwie. Pierwsze doświadczenia muzyczne zdobywał pod okiem ojca, który był muzykiem licznych w Warszawie teatrów żydowskich. Towarzyszył mu w próbach, spektaklach i nagraniach, poznając melodie i motywy, które później chętnie wykorzystywał w swojej twórczości. W wieku 12 lat rozpoczął naukę gry na fortepianie u najlepszego wówczas w Polsce pedagoga, zaprzyjaźnionego z Ignacym Janem Paderewskim Józefa Turczyńskiego. Rokował wielkie nadzieje jako pianista, ponoć nawet miał szykować się do udziału w III Konkursie Chopinowskim (zaplanowanym na 1942 rok). Wybuch wojny położył kres marzeniom o karierze wirtuoza. Po napaści Niemiec na Polskę w 1939 roku dotarł na Białoruś, gdzie nadano mu radzieckie obywatelstwo i pozwolono kontynuować studia w klasie kompozycji Wasilija Zołotariowa w mińskim konserwatorium. Po zakończeniu wojny osiadł w Moskwie, gdzie przyjaźnił się z Dymitrem Szostakowiczem. Na fali narastającego antysemityzmu w lutym 1953 roku aresztowano go, oskarżając o „burżuazyjny nacjonalizm żydowski”. W więzieniu na Butyrkach spędził 11 tygodni i tylko zgon Stalina uratował mu życie. Do końca życia pozostał w Związku Radzieckim (i Rosji), pracując intensywnie jako kompozytor, który utrzymywał się częściowo z pisania dla filmu, a nawet cyrku. Jego twórczość poważna została należycie doceniona dopiero po śmierci kompozytora. Do jego najważniejszych dzieł należą opera Pasażerka, VIII Symfonia Kwiaty Polskie oraz XXI Symfonia Kadysz, dzieła, w których podejmuje wątek zagłady żydowskiego świata.
Urodzona w 1943 roku we Lwowie Elżbieta Sikora otrzymała dyplom na Wydziale Reżyserii Dźwięku w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie (1968). W latach 1968-70 studiowała muzykę elektroakustyczną w Paryżu w Groupe de Recherches Musica-les pod kierunkiem Pierre’a Schaeffera i François Bayle’a. Po powrocie do Warszawy odbyła na tamtejszej uczelni studia kompozytorskie u Tadeusza Bairda i Zbigniewa Rudzińskiego. Wraz z Krzysztofem Knittlem i Wojciechem Michniewskim utworzyła grupę kompozytorską KEW. Jako stypendystka Rządu Francuskiego Elżbieta Sikora uczestniczyła w kursie muzyki komputerowej w IRCAM i studiowała kompozycję u Betsy Jolas w Paryżu. Jako stypendystka Fundacji Kościuszkowskiej studiowała muzykę komputerową w Center for Computer Research in Music and Acoustics (CCRMA) na Uniwersytecie Stanford pod kierunkiem Johna Chowninga. Elżbieta Sikora otrzymała wiele nagród kompozytorskich oraz odznaczeń. Od 1981 roku mieszka we Francji. Jest stale związana z Polską, gdzie od 2011 do 2017 roku pełniła funkcję Dyrektora Artystycznego festiwalu MEN. Utwory Elżbiety Sikory, dostępne w wydawnictwie PWM, wykonywane są na całym świecie. Wiele z nich ukazało się na płytach.
