Kamishibai - teatr ilustracji

Z japońskiego „kami” to papier, „shibai” zaś oznacza teatr. Kamishibaiya opowiada (bądź czyta), przekładając kolejno w drewnianej (lub kartonowej) skrzynce plansze z obrazkami. W taki sposób, fragment po fragmencie, przedstawiana jest historia, opowiadanie, bajka.

Teatr kamishibai w takiej formie, jaka istnieje współcześnie, pojawił się w latach dwudziestych XX wieku w Japonii. Korzenie jego są jednak dużo wcześniejsze i sięgają tradycji japońskich bajek obrazkowych. Współcześnie Papierowy Teatr zyskuje popularność na całym świecie i jest wykorzystywany m.in. w arteterapii, biblioterapii, psychologii czy logopedii.

Dwa korzenie

Już w XIII wieku w Kraju Kwitnących Wiśni pojawia się zapowiedź współczesnego teatru kamishibai. Wraz z buddyzmem przybyli do Japonii bonza, którzy wędrowali po kraju, przedstawiając niepiśmiennym słuchaczom obrazki – miały one przekazać treść traktatów moralnych. Pradziadkiem teatrzyku kamishibai były również rulony z jedwabiu, które stopniowo rozwijano, ukazując zgromadzonym słuchaczom opowieść w obrazkach i uzupełniając ją słowem.

Cukierki, pączki i… teatr

Kamishibaiya (opowiadacze) to często byli narratorzy niemych filmów, którzy utraciwszy pracę (z powodu rozwoju filmu dźwiękowego), zajęli się Papierowym Teatrem.

Rozwój teatru ilustracji przypadł na trudne (w wyniku kryzysu ekonomicznego) lata trzydzieste. Dla wielu artystów przedstawianie spektakli kamishibai było wówczas jedyną możliwością zarobkowania. Zaś publiczność za niewielkie pieniądze mogła uczestniczyć w wydarzeniu artystycznym. Handlarze wędrowni, sprzedający pączki i cukierki, przytraczali składaną, przenośną scenę do rowerów. W taki sposób spektakle teatru obrazkowego trafiały do mieszkańców wiosek i miast.

W czasach drugiej wojny światowej kamishibai wykorzystywano jako narzędzie wojennej propagandy. Po wojnie zaś teatr obrazkowy miał za zadanie krzewić (szczególnie wśród najmłodszych) takie wartości, jak prawda, pokój na świecie, sprawiedliwość i współpraca.

Współcześnie w Japonii kamishibai przeżywa swój renesans jako forma sztuki ulicznej. Papierowy teatr zyskuje coraz większą popularność w krajach całego globu; wykorzystywany jest przez nauczycieli, psychologów, terapeutów.

W Polsce po raz pierwszy odkryto kamishibai już w latach osiemdziesiątych, a na szerszą skalę zaczęto wykorzystywać go po 2012 roku, do czego przyczyniło się Wydawnictwo Tibum.
 

Ilustracja i treść

Jak wygląda współczesna bajka kamishibai? Opowieść zawarta jest na kartach ilustracyjnych, a każda ilustracja odzwierciedla kolejny fragment historii. Dwustronnie wydane karty mieszczą z przodu ilustrację, zaś z tyłu znajduje się tekst wraz z ilustracją miniaturową (co ułatwia pracę opowiadaczowi). Karty wsuwa się w okienko drewnianego teatrzyku, który zamykany i otwierany jest za pomocą przysłon (dwóch lub trzech).

Wrażenie ruchu w spektaklu kamishibai osiąga się poprzez pojawianie się obrazów w sposób płynny.

Fenomen Papierowego Teatru

Technika kamishibai współcześnie cieszy się coraz większą popularnością i rozprzestrzenia się na cały świat. Jej fenomen polega m.in. na tym, że każdy może wymyślić swoją historię (bądź wykorzystać gotowy już tekst literacki), po czym samodzielnie wykonać ilustracje. Potem pozostaje już tylko zaprezentowanie swojego spektaklu przed publicznością.

Opowiadacz w trakcie spektaklu utrzymuje kontakt wzrokowy z widownią, używa gestykulacji i mimiki – tym samym nawiązuje relację ze słuchaczami, razem z nimi przeżywa prezentowaną opowieść. I ten moment zbliżenia, intymności duchowej, współodczuwania jest może najważniejszym sekretem teatru obrazkowego.

Korzystałam z materiałów zamieszczonych na stronie Wydawnictwa Tibum: www.tibum.pl