Festiwal ORGANy PLUS+© 2023
Już niedługo, w dniach 28 września – 7 października, będziemy mieli okazję wysłuchać niezwykłych koncertów w nastrojowych wnętrzach – nadchodzi nowa edycja festiwalu ORGANy PLUS+©.
Centrum działań festiwalu pozostaje kompleks klasztorny Św. Trójcy, a ideą główną – rekonstrukcja oraz promocja działań konserwatorskich w tym kompleksie. Oprócz tradycyjnych już miejsc, jak kościół Św. Jana czy Św. Jana Bosko, organizatorzy festiwalu rozpoczynają współpracę z nowymi instytucjami – Muzeum Narodowym, Gdańskim Teatrem Szekspirowskim oraz kościołem pw. Bożego Ciała. Nowe przestrzenie, które partnerzy festiwalu udostępnili, dają nowe, czasem nieoczywiste możliwości realizacji kolejnych ciekawych pomysłów, w których znajdzie się miejsce dla organów. Niezmienny jednak pozostaje oryginalny repertuar przygotowany przez artystów – specjalistów w swoich dziedzinach, mniej znane dzieła popularnych kompozytorów, ale przede wszystkim nowe nazwiska, nowi wykonawcy, rekonstrukcje dzieł kompletnie zapomnianych. I to wszystko jak zwykle dopasowane do wnętrza, instrumentarium, przedstawione w sposób najbliższy historycznej prawdzie. Wehikuł czasu zacznie działać w Gdańsku jesienią, gdy zgiełk zabaw plażowych ucichnie, a nastanie radość odkrywania nieoczywistych miejsc i piękna. W tym roku czeka nas wielkie świętowanie. Jubileuszy muzycznych jest co niemiara i kilka ważnych wybrano do uczczenia w tegorocznej edycji festiwalu. Wspólnie będziemy cieszyć się i przypominać, iż muzyka organowa i ta z organami związana ma wiele twarzy, nie tylko tych historycznych, ale również nowych, całkiem współczesnych – pomogą w tym niebanalni artyści i takież instrumenty, których walory brzmieniowe nie raz już zaskoczyły i oczarowały słuchaczy. Przed nami dużo premier i debiutów w trakcie aż dziesięciu tematycznych koncertów tegorocznej edycji festiwalu ORGANy PLUS+© w dniach 28 września – 7 października 2023.
Koncerty, a raczej „rekonstrukcje” zaczną się z wysokiego C – Marcin Szelest i jego krakowski zespół wokalno-instrumentalny Vasa Consort zainauguruje festiwal tradycyjnie we franciszkańskim kościele Świętej Trójcy w czwartek 28 września o godz. 19.30. Artyści zaprezentują muzykę, która rozbrzmiewała na dworze polskiego króla – Zygmunta III Wazy. Tytuł koncertu + Pacelli pochodzi od nazwiska królewskiego kapelmistrza – Asprillo Pacellego, wybitnego włoskiego twórcy, który nie tylko miał do dyspozycji wspaniałych muzyków, dyrygował dziełami zamawianymi w całej Europie, ale również sam tworzył. W tym roku obchodzimy 400. rocznicę śmierci kompozytora, chcemy w ten sposób uczcić jego pamięć. W czasie koncertu usłyszymy więc to samo i tak samo, jak król polski w siedemnastym wieku w czasie licznych uroczystości religijnych w krakowskiej katedrze – niebiańską muzykę, którą specjalnie dla niego prezentowali muzycy sprowadzani z Polski i całej Europy, a na festiwal ORGANy PLUS+© przygotowali artyści z Krakowa.
Następnego dnia odbędzie się jedyny podczas tegorocznego festiwalu koncert we wnętrzu kościoła Św. Jana w Gdańsku. W piątek 29 września o godz. 19.30 w Centrum Świętego Jana w Gdańsku zabrzmią dzieła londyńczyka Thomasa Augustina Arne – twórcy hymnu angielskiego, wybitnego twórcy oper, oratoriów, koncertów, sonat, którego twórczość niesłusznie pozostaje w cieniu Georga Haendla. Ten płodny kompozytor pozostaje popularny właściwie tylko w Anglii, na świecie znany jest niemal wyłącznie jako autor hymnu Rule Britania, nieformalnego hymnu brytyjskiego. To zupełnie niesłuszne zapoznanie muzycy postarają się przełamać, prezentując przepiękne wirtuozowskie koncerty organowe, które swoim kunsztem przewyższają słynne koncerty organowe Haendla. Organizatorzy mają nadzieję, że podczas monograficznego koncertu o prostym tytule + Arne niezrównani instrumentaliści zespołu Goldberg Baroque Ensemble oraz solista i dyrygent Andrzej Szadejko przekonają słuchaczy, że organy Friedricha Johanna Rohde z 1761 roku, które z takim pietyzmem zrekonstruowali polscy konserwatorzy i belgijsko-polskie konsorcjum organmistrzowskie mogą współtworzyć z orkiestrą jeden organizm promieniujący energią skrzącą się od błyskotliwych pasaży i wpadających w ucho melodii.
Trzeciego dnia festiwalu widzowie znajdą się w zupełnie nowym wnętrzu. Gdański Teatr Szekspirowski stoi na miejscu dawnej Szkoły Fechtunku, w której dawnymi czasy poza murami miasta odbywały się koncerty i przedstawienia zabronione w obrębie tych murów. Współcześnie muzyka barokowa na scenie elżbietańskiej, bez nagłośnienia, tak jak to robiono w dawnych czasach, nie miała jeszcze okazji tam wybrzmieć, a więc – premiera. Tym większa, że premierowo wystąpi również młody łódzki zespół Altberg Ensemble, którego szefem jest Jakub Kościukiewicz. Tym razem jednak pozycję maestro di cappella obejmie niezrównany znawca muzyki klawiszowej i zespołowej siedemnastego i osiemnastego wieku – Jörg-Andreas Bötticher, profesor słynnej szwajcarskiej Schola Cantorum Basiliensis, który pojawi się na festiwalu również po raz pierwszy (nie jedyny) i będzie pełnił funkcję artysty-rezydenta. Tych świetnych artystów usłyszymy w sobotę 30 września o godz. 19.00. W programie utwory Johanna Sebastiana Bacha i Georga Phillipa Telemanna zawierające „polskie klimaty”. Polski styl był w osiemnastym wieku jednym z narodowych stylów muzycznych rozpowszechnionych w Europie, tak jak styl włoski czy francuski. Tego wieczora z angielskiej sceny wysłuchamy w wykonaniu szwajcarsko-polskich sił muzycznych, jak słynni kompozytorzy niemieccy „przemycali” lub eksponowali polskie wątki w swojej muzyce. Takie wydarzenia możliwe tylko w Gdańsku.
Po trzech intensywnych dniach z wybitnymi zespołami przyda się odrobina oddechu i coś lżejszego w brzmieniu. Czy subtelne, niezwykle kunsztownie ornamentowane arie i sonaty Georga Haendla w rokokowej sali muzycznej Pałacu Opatów w Oliwie spełnią swoją rolę, przekonamy się w niedzielę 1 października o godzinie 19.00. Znana bywalcom festiwalu ORGANy PLUS+ sopranistka o niezwykłym satynowym głosie – Ingrida Gapova wraz z Radosławem Kamieniarzem na skrzypcach, Bartoszem Kokoszą na wiolonczeli i Aleksandrą Rupocińską w partii continuo na klawesynie i pozytywie organowym przeniosą słuchaczy do intymnego świata kompozytora. Ponoć utwory te powstały w czasie ostatniej podróży wielkiego Saksończyka do Niemiec, aby pożegnać się z chorującą matką. Z pewnością są to ostatnie dzieła, które napisał w swoim ojczystym języku. + Haendel, plus niezwykły głos Gapovej, inspirująca przestrzeń rokokowego pałacu, wytrawni instrumentaliści – to z pewnością będzie wieczór, który na długo zapisze się w naszych sercach.
Tradycja festiwalu ORGANy PLUS+ to promowanie nie tylko materialnej kultury muzycznej Gdańska w postaci niezwykłych organów, ale również prezentowanie niematerialnego dziedzictwa, które rozwijało się i promieniowało przez wieki na całą Europę. Już pierwszego dnia festiwalowego w trakcie koncertu pojawią się gdańskie tropy, a tymczasem na półmetku w poniedziałek 2 października o godz. 19.30 powrócimy do franciszkańskiego kościoła Świętej Trójcy, by wysłuchać „gdańskiego” koncertu poświęconego dwóm wyjątkowym synom tego miasta. Kompozycje Ewaldta Hintza i Heinricha Döbla usłyszymy w wykonaniu Jörga-Andreasa Böttichera, który zasiądzie tym razem przy wielkich organach Mertena Friese z 1618 roku i alternatywnie przy włoskim klawesynie. Na tych instrumentach towarzyszyć będzie Katarzynie Olszewskiej – utalentowanej młodej polskiej skrzypaczce. Gdańska sztuka muzyczna w siedemnastym wieku docierała do dalekich zakątków europejskich i to właśnie z takich „nie gdańskich” źródeł będą korzystać muzycy w czasie tego koncertu. Prawdopodobnie utwory te wybrzmią w tym mieście po raz pierwszy od 400 lat, a wszystko to dla uczczenia 330. rocznicy śmierci Heinricha Döbla.
Jubileusze zresztą będą tematem wiodącym kolejnych koncertów festiwalowych. I tak będzie również we wtorek 3 października o godz. 19.30 w kościele parafialnym pw. Bożego Ciała na gdańskiej Morenie. Bynajmniej nie jest to budynek historyczny, a i wielkie symfoniczne organy powstały tam dopiero w ostatnich latach. Dlaczego więc organizatorzy sięgają po tak niezwykłe dla tego festiwalu miejsce? Paradoksalnie wymusza to festiwalowe przywiązanie do idei kompatybilności wszystkich elementów koncertowych – wnętrza, muzyki, instrumentów, wykonawców, i w tym wypadku ta idea zawiodła aż do tej współczesnej konstrukcji. Jan Janca to kompozytor pochodzący z Gdańska, który obchodzi w tym roku dziewięćdziesiąte urodziny. Janca to również wybitny badacz historii budownictwa organowego na Pomorzu. Jego dzieła organologiczne są fundamentem współczesnej wiedzy na ten temat. Ta wiedza ma odzwierciedlenie w jego kompozycjach, które choć na wskroś współczesne nawiązują erudycyjnie do minionych epok i przeglądają się w nich czasem jak w lustrze, innym razem jak w krzywym zwierciadle. To Jan Janca zażyczył sobie, aby jego utwory wykonać na organach, które umożliwiają wydobycie barw zapisanych w partyturze, stąd i taki wybór. Wystąpi również chór pod adekwatną nazwą 441 Hz, który specjalizuje się w takim repertuarze. Młodym śpiewakom z Gdańska pod kierunkiem Anny Wilczewskiej towarzyszyć będzie wybitny organista katedry w Kassel, laureat nagrody OPUS KLASSIK – Eckhard Manz. Zapowiada się koncert z zupełnie innej bajki.
Kolejny, siódmy koncert i kolejny jubileusz. Musimy się cofnąć do 2007 roku, wtedy pani Maria Pelczar, ówczesna dyrektor Biblioteki Gdańskiej zaplanowała stworzenie nowego katalogu muzykaliów, innowacją miała być możliwość odsłuchu wybranych utworów. Taka jest geneza powstania rok później zespołu Goldberg Baroque Ensemble, który powstał, aby nagrywać te dżingle. Katalog ostatecznie nie został ukończony, ale zespół istnieje do dzisiaj. To już 15 lat, gdy muzycy z całej Polski, a nierzadko również z zagranicy, pochylają się nad specjalnie dla nich przygotowanymi transkrypcjami kompozycji, głównie ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej. Ten repertuar nie pozostawia obojętnym, trudno się nie zakochać w tej przepięknej i niezwykle dobrej muzyce. W ostatnim czasie repertuar zespołu GBE poszerzał się o dzieła nie tylko związane z Gdańskiem, stąd też, trochę przewrotnie, aby uczcić piętnastoletni jubileusz działalności wybrali premierowe wykonanie mszy Wojciecha Dankowskiego, kompozytora niezwykle popularnego na terenach Pierwszej Rzeczypospolitej nie tylko w osiemnastym wieku, ale również po rozbiorach, w kolejnym stuleciu, ale nie w Gdańsku... Oczywiście nie zabraknie jednak akcentów gdańskich w postaci premierowych arii jednego z ostatnich gdańskich kapelmistrzów – Gottholda Benjamina Siewerta, którego 280. jubileusz urodzin czcimy w tym roku. Zapraszamy do franciszkańskiego kościoła Świętej Trójcy w środę 4 października na godzinę 20.00. Wystąpią Goldberg Baroque Ensemble pod kierunkiem Andrzeja Szadejki oraz Gabriela Kleban – sopran, Piotr Olech – alt, Sebastian Mach – tenor, i światowej sławy szwajcarski bas – Stephan MacLeod. To będzie ostatni na tegorocznym festiwalu koncert wielkoobsadowy, od tego momentu zaplanowano interesujące decrescendo.
400 lat temu zmarł jeden z najwybitniejszych klawiszowców w historii muzyki. William Byrd, bo o nim mowa, zdefiniował właściwie to, co nazywamy muzyka klawiszową, jego utwory na wirginał i organy do dzisiaj zadziwiają kunsztowną wirtuozerią i stanowią niemałe wyzwanie dla kolejnych generacji interpretatorów. Z tym wyzwaniem zmierzył się zwycięsko holenderski organista Leon Berben, który w czwartek 5 października o godz. 19.30 ponownie we franciszkańskim kościele Świętej Trójcy przedstawi blask biegłości kompozytorskiej angielskiego mistrza. W koncercie pod nazwą +Byrd towarzyszyć mu będzie młoda holenderska cynkistka – Anne Schall, prezentując w kontrapunkcie utwory kompozytorów, którzy byli inspiracją, ale również konkurencją dla Williama Byrda. Zapowiada się więc nie lada konkurs na najlepszy utwór na organy lub na cynk.
+ Reger, przedostatni koncert festiwalu, to zarazem ostatni koncert „jubileuszowy”. Są tacy artyści w historii muzyki, również organowej, którzy swoją działalnością otwierają nowe horyzonty lub kumulują wszystkie najlepsze elementy stylistyczne swojej epoki. W dziedzinie muzyki organowej na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku taką postacią był niewątpliwie Max Reger, którego 150. rocznicę urodzin w tym roku świętujemy. Zadziwiające, jak wiele w swoim stosunkowo krótkim życiu (zmarł w wieku 43 lat) stworzył, a jeszcze bardziej zadziwiające, jak wielką stał się po śmierci inspiracją dla wielu kompozytorów kolejnych generacji. Podczas koncertu w piątek 6 października o godz. 19.30 w kościele salezjańskim pw. Św. Jana Bosko na Oruni będziemy mogli usłyszeć organy dokładnie z tego czasu i w takim stylu, jakie miał do dyspozycji ten niemiecki kompozytor. Zaproszony do współpracy został jeden z najlepszych obecnie żyjących interpretatorów jego muzyki – prof. Ludger Lohmann, który zaproponował niezwykły twist, komponując program regerowski osnuty wokół kompozycji nieznanego, ale nie mniej wybitnego niemieckiego kompozytora o żydowskich korzeniach, młodszego od Regera o jedno pokolenie – Güntera Raphaela. Organizatorzy mają nadzieję, że to muzyczne braterstwo z czasów, gdy rodziły się najgorsze nacjonalizmy, które zaprezentowane zostanie na tym koncercie przypomni o tym, że także i dzisiaj są miejsca na świecie, nawet całkiem niedaleko od naszej granicy, gdzie próbuje się po raz kolejny wzniecić nienawiść między narodami i są dziedziny jak muzyka, które mogą działać scalająco i wyzwalać miłość i tolerancję, które wynikają z prawdziwego poczucia piękna.
Kodą festiwalową będzie kolejny z serii koncert + Bach in Gdańsk w wykonaniu prof. Andrzeja Szadejki, który konsekwentnie przedstawia to, jak rodził się geniusz wielkiego Jana Sebastiana, a także jak pozostawał on człowiekiem, ze wszystkimi swoimi troskami, strachem, bólem, ale też i radością. Tym razem zatrzymamy się na roku 1704, gdy jeszcze niepełnoletni, świeżo po nauce w Lüneburgu u wielkiego Georga Böhma, przyswajał styl narodowy włoski i francuski. Zakończenie festiwalu odbędzie się we franciszkańskim kościele Świętej Trójcy, a ostatnie brzmienia usłyszymy w sobotę 7 października o godz. 19.30.
Światowej sławy wykonawcy, oryginalne dawne instrumenty, dawne techniki wykonawcze, nie zmieniona od stuleci akustyka gotyckiego kościoła Św. Trójcy oraz neogotyckiego kościoła Św. Jana Bosko, zrekonstruowane wnętrza Pałacu Opatów i Centrum Świętego Jana oraz nowoczesne na wskroś, ale odwołujące się do historii, Gdański Teatr Szekspirowski oraz kościół pw. Bożego Ciała, oryginalne umiejscowienie muzyków na jedynym w Polsce Lektorium, wreszcie muzyka nie słyszana nigdzie indziej w Polsce sprawią, że wejdziemy w sytuację uczestnika wydarzeń muzycznych sprzed wieków, a nawet staniemy się świadkami zupełnie nowych zdarzeń muzycznych.
Organizatorzy festiwalu ORGANy PLUS+© zapraszają do Gdańska, do kościoła Świętej Trójcy, św. Jana Bosko, Bożego Ciała, Centrum Świętego Jana, Pałacu Opatów I Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego.
