Eufonie 2023: Długosz / Orkiestra NUSO Charków / Dybał

W 2023 roku obchodzimy 110. rocznicę urodzin jednego z najwybitniejszych polskich kompozytorów wszechczasów. W muzyce polskiej Witold Lutosławski (1913–1994) porównywany jest z Fryderykiem Chopinem i Karolem Szymanowskim. W światowej – stawiany obok Maurice’a Ravela i Béli Bartóka. Mała suita powstała na zamówienie kameralnej orkiestry
radiowej i została ukończona w 1950 roku. Z inicjatywy Grzegorza Fitelberga, wybitnego dyrygenta oraz wielkiego popularyzatora polskiej muzyki, utwór został opracowany na orkiestrę symfoniczną. W tej nowej wersji zaprezentował on Suitę na Festiwalu Muzyki Polskiej w 1951 roku. Prosta stylizacja polskiego folkloru na pierwszy rzut oka wydawała się spełnieniem marzeń władz socjalistycznych o ideale polskiego socrealizmu: tonalna, melodyjna i prosta. W rzeczywistości tej kompozycji, tak wyraźnie związanej z folklorem, w żadnym wypadku nie można nazwać prymitywną. Wręcz przeciwnie, niezwykła, a przede wszystkim mistrzowska Suita demonstruje prawdziwy talent kompozytora i wspaniałe opanowanie warsztatu, co pozwoliło Lutosławskiemu na stworzenie prawdziwej perełki w dziedzinie tzw. muzyki popularnej, która od pierwszych nut przypada do gustu zarówno słuchaczom, jak i muzykom. Rozpatrując Małą suitę z perspektywy całego dorobku Lutosławskiego, widzimy, że utwór ten stał się ogniwem w długoletniej ewolucji jego języka muzycznego.

Światowej sławy kompozytor, dyrygent i pedagog Krzysztof Penderecki (1933–2020) należy do grona najwybitniejszych osobowości polskiej muzyki XX i XXI wieku. Jego muzyka już od ponad sześćdziesięciu lat jest wykonywana na najbardziej prestiżowych scenach w Europie, obu Amerykach, Azji oraz w Australii. O randze twórcy świadczą nie tylko międzynarodowe festiwale i konkursy jego imienia, liczne odznaczenia, nagrody i tytuły, ale przede wszystkim wykonania jego muzyki przez czołowe orkiestry i wybitnych wirtuozów w najsłynniejszych salach koncertowych świata. W twórczości Pendereckiego istotne miejsce zajmują utwory komponowane z myślą o znakomitych instrumentalistach.

Koncert na flet i orkiestrę został napisany dla francuskiego flecisty Jean-Pierre’a Rampala. Wychodząc naprzeciw upodobaniom solisty, Penderecki utrzymał Koncert w nastroju pastoralnym, stroniąc od awangardowych efektów brzmieniowych. Partia solowa potraktowana została natomiast w sposób szczególnie wirtuozowski. Warto przypomnieć, że jedną z inspiracji dla powstania Koncertu fletowego było pełne zaćmienie księżyca, co kompozytor odnotował na końcu partytury.

Urodzony w 1937 roku Walentyn Sylwestrow jest najwybitniejszym żyjącym kompozytorem ukraińskim i należy do najbardziej oryginalnych współczesnych twórców. Jego kompozycje (symfonie, utwory wokalno-instrumentalne, chóralne oraz kameralne) wykonywane są w Austrii, Danii, Holandii, Finlandii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Niejednokrotnie muzyka Sylwestrowa gościła na scenach koncertowych w Polsce, m.in. podczas „Warszawskiej Jesieni”. Jego utwory znajdują się w repertuarze artystów takiej klasy jak Gidon Kremer czy Ivan Monighetti. Niezależnie od okoliczności historycznych Sylwestrow zawsze był człowiekiem bezkompromisowym. W twórczości – kompozytorem bardzo szczerym. W 2022 roku, ze względu na toczącą się wojnę, został zmuszony do opuszczenia Ukrainy. Obecnie mieszka w Berlinie.

Modlitwa za Ukrainę to utwór z 2014 roku, napisany pod wrażeniem dramatycznych wydarzeń rozgrywających się na kijowskim Majdanie, począwszy od listopada 2013 do lutego 2014 roku. Kompozytor był uczestnikiem tych protestów, a atmosfera, jaka panowała na Majdanie – śpiewy i modlitwy – wywarły na nim ogromne wrażenie. Medytacyjna, nawet melancholijna Modlitwa za Ukrainę poprzez swoją statyczność i spokój przeciwstawia się okrucieństwu, które otaczało protestujących. Tak jakby kompozytor chciał nam powiedzieć: zobaczcie, jak krucha jest nasza cywilizacja.

Mychajło Kałaczewski (1851–1907) – ukraiński kompozytor, pianista, działacz muzyczny. Jego najważniejszą pozycją pozostaje Symfonia „Ukraińska”, którą napisał w 1876 roku jako swoją pracę dyplomową w lipskim konserwatorium; jej premierowe wykonanie odbyło się w sławnym Gewandhausie. Ten publiczny egzamin został bardzo pozytywnie oceniony, przede wszystkim przez krytyków. W prasie pisano m.in.: „Symfonia Kałaczewskiego – to wybitne dzieło, jest to oryginalne spojrzenie na wykonawstwo orkiestrowe, szczególnie rozkoszna jest muzyka drugiej części – Intermezza” (Cyt. za: H. Stadnyk, Mychajło Kołaczewski. Rozszuky ta znahidky, Muzyka, 28.06.2016).

W Ukrainie dzieło zostało wykonane po raz pierwszy 2 marca 1901 roku w Krzemieńczuku. Publiczność po każdej części wywoływała autora na scenę i witała go gromkimi brawami. Symfonia „Ukraińska” jest oparta na motywach ludowych. Wykorzystując je jako tematy utworu, kompozytor zachował ich autentyczne brzmienie i stworzył swoiste, ludowe obrazy.

Zofia Iwanowa