Baśnie zaklęte w drzeworytach [wystawa Hiroshige 2023 w krakowskim Muzeum Manggha]
Wystawa Hiroshige 2023 jest kolejną z cyklu Z kolekcji Feliksa „Mangghi” Jasieńskiego. Muzeum Manggha prezentuje trzy toposy, stanowiące dominantę w twórczości artysty – Naturę, Drogę i Miejsca – zaś dopełnieniem ekspozycji jest ukazanie wpływu Japończyka na malarstwo krajobrazowe Młodej Polski.
Od pierwszej chwili odczułam, że każdy prezentowany drzeworyt jest jak opowieść; chciałoby się w nią wniknąć, wejść w ukazaną scenę i – przeżyć historię, jaką ona skrywa. Jakby każdy drzeworyt był baśnią, mitem, narracją. Weszłam do muzeum i poczułam się jak… w bibliotece. Nie tyle oglądałam eksponaty, co „czytałam” je – jak opowieści. Kierując wzrok od drzeworytu do drzeworytu, miałam wrażenie, jakbym była w podróży, spotykała uwiecznionych tam ludzi. Ilustracje przypominają współczesne widokówki, ukazują (niczym fotografie) migawki miejsc, których już nie ma. Nie tyle oglądamy obraz, co doświadczamy go. Skały, wodospady, mosty, świątynie, porty, drzewa, targi, zatłoczone ulice, restauracje i herbaciarnie – świat, który przeminął, przetrwał uwieczniony ręką artysty w drzeworytach.
Utagawa Hiroshige pochodził z rodziny samurajskiej. Wśród jego prac znajdują się również drzeworyty uwieczniające słynnych japońskich bohaterów. Innym rysem biograficznym w jego twórczości jest cykl poświęcony rodzinnemu miastu. Sto słynnych widoków Edo to 118 rycin, składających się na ostatnią wielką serię pejzażową japońskiego artysty. Odznaczające się oryginalną kompozycją prace stanowią swoistą artystyczną kronikę miasta, w której ukazane zostały wszystkie jego najważniejsze miejsca. Cykl uznany został za jedno z najważniejszych dzieł w sztuce światowej i w znaczący sposób wpłynął na sztukę Zachodu.
Hiroshige nazywany jest „malarzem wędrówki”. Droga to jeden z ważniejszych toposów w jego twórczości. Seria Pięćdziesiąt trzy stacje na gościńcu Tōkaidō powstała na podstawie szkiców wykonanych podczas podróży z Edo do Kioto, którą artysta odbył w 1832 roku.
Japończyk ukazywał w swoich pracach przedstawicieli wszystkich grup społecznych. Istotny był dla niego ruch – drzeworyty przedstawiają ludzi w nieustannym ruchu, zajętych różnymi pracami, krzątających się. Są niczym fotografie. Hiroshige (nazywany „mistrzem deszczu”) wykorzystywał cień, różne pory roku i dnia, odmienne warunki atmosferyczne. Charakterystyczne są dla niego eksperymenty w zakresie kompozycji.
Pierwsze wrażenie – że każda ilustracja Hiroshige jest dla mnie zarazem narracją – znalazło potwierdzenie w dalszej części wystawy. Cykl Opowieść o księciu Genjim i inne zaprezentowane tam drzeworyty to prace będące ilustracjami wydarzeń zaczerpniętych z literatury bądź historii.
Pisząc o wystawie, nie sposób nie wspomnieć o kolorystyce prac. Przeważają barwy chłodne, przełamywane motywami w czerwieni. Daje to efekt powściągliwości, jednakże stonowanej kolorystyce przeciwstawiony jest dynamizm – zarówno postaci ludzkich, jak i elementów przyrodniczych. Rzuca się w oczy ruch, ukazane postacie są żywe.
Kwiaty i ptaki
Najbardziej ujęły mnie drzeworyty przyrodnicze, zawarte w cyklu Natura. Oglądanie ich było dla mnie jak czytanie baśni Andersena, który też wnikał w to, co pozornie „małe”, i snuł opowieści o (nierzadko pospolitych) kwiatach czy ptakach. Niezwykła precyzja szczególnie widoczna jest w wizerunkach ptaków. Ta precyzja uwydatnia się też w ukazanych w innych częściach wystawy strojach ludzi.
Piękno, kruchość, ulotność. Wzruszające jest to pochylenie się japońskiego artysty nad bażantem czy przepiórką.
Ka znaczy „kwiat”, chō „ptak”, ga „obraz” – kachō-ga to w dosłownym tłumaczeniu „obrazy kwiatów i ptaków”. Dzięki pracy Hiroshige ten typ drzeworytu został podniesiony do rangi najważniejszego (obok krajobrazu) tematu japońskiej sztuki lat trzydziestych i czterdziestych XIX wieku.
Wystawa Hiroshige 2023 w krakowskim Muzeum Manggha potrwa do 5.05.2024 r.
