Opera o Warszawie, czyli czy istnieje najlepsze miasto świata?

19 września 2025 roku prapremiera „Najlepszego miasta świata. Opery o Warszawie”, dzieło, które powstało w koprodukcji Teatru Wielkiego – Opery Narodowej i Sinfonii Varsovii z okazji 80. rocznicy rozpoczęcia odbudowy Warszawy zainauguruje 68. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień i nowy sezon artystyczny w Operze Narodowej.

Inspiracją dla pomysłodawców opery była książka Grzegorza Piątka Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944–1949. Libretto Beniamina M. Bukowskiego to opowieść o skomplikowanych ludzkich losach; o planach i ambicjach, wątpliwościach i kompromisach. W tekście splatają się ze sobą dokumenty epoki, fragmenty przemówień polityków, fachowy język urbanistów i potoczne głosy ulicy. Nie jest to jednak sucha kronika, lecz żywy dramat o ludziach – architektach, dziennikarzach i mieszkańcach miasta.

 

Głównymi bohaterkami są dwie kobiety: architektka i dziennikarka (w rolach głównych Agata Zubel i Joanna Freszel). Postać architektki jest inspirowana Heleną Syrkus, pracującą w Biurze Odbudowy Stolicy, której marzenia o przebudowie niefunkcjonalnego miasta weryfikują wojenne zniszczenia, a później trudna rzeczywistość odbudowy. Druga bohaterka ma cechy Anne Louise Strong, amerykańskiej dziennikarki zafascynowanej komunizmem, przemierzającej wraz z Armią Czerwoną zniszczoną wojną Polskę.

 

Muzyka Cezarego Duchnowskiego łączy w sobie rozmach orkiestrowy z nowoczesną elektroniką. Wymienne wprowadzanie partii solistek i chórów tworzy atmosferę, w której będzie można opowiedzieć zarówno o tragedii całego miasta, jak i o indywidualnych odczuciach jego mieszkanek i mieszkańców. Spektakl wyreżyseruje Barbara Wiśniewska. Historia zawarta w libretcie ma dla niej wymiar osobisty, związany z losami jej rodziny pochodzącej z Warszawy. Artystkę inspiruje społeczny wymiar odbudowy miasta – wielka determinacja, dzięki której zrównana z ziemią stolica narodziła się na nowo. Autorką scenografii do Najlepszego miasta świata jest Natalia Kitamikado. Sinfonię Varsovię i chóry Teatru Wielkiego – Opery Narodowej poprowadzi Bassem Akiki, dyrygent znakomicie czujący się we współczesnym repertuarze.

Opera o Warszawie niesie przesłanie o potrzebie jednoczenia się mimo różnic, by budować na nowo. To nie tylko opowieść o przeszłości, lecz także o teraźniejszości – o tym, że „najlepsze miasto świata” jest projektem możliwym do zrealizowania, tylko wtedy, gdy opiera się na wspólnocie, odwadze i nadziei.

 

 Proces powstawania opery

Opera o Warszawie powstała dzięki mecenatowi miasta stołecznego Warszawy. Pomysłodawcą przedsięwzięcia jest Jarosław Trybuś, który w 2021 roku zainteresował swoją koncepcją dyrektora Warszawskiej Jesieni Jerzego Kornowicza, dyrektora Teatru Wielkiego – Opery Narodowej Waldemara Dąbrowskiego, i dyrektora Sinfonii Varsovii Janusza Marynowskiego, który wraz z zespołem wziął cały proces pod swoje skrzydła.

Autorzy librett i partytury zostali wyłonieni w zamkniętych konkursach na początku 2023 roku. Ostateczna wersja libretta Beniamina Bukowskiego była gotowa już jesienią tego samego roku, Cezary Duchnowski pracę nad utworem zakończył latem 2024. Również reżyserka inscenizacji – Barbara Wiśniewska – została wyłoniona w konkursie na reżysera spektaklu zorganizowanym na początku 2024 roku. Towarzyszą jej: scenografka Natalia Kitamikado, dramaturg Marcin Cecko, kostiumograf Emil Wysocki, choreograf Maćko Prusak, reżyser światła Aleksandr Prowaliński, autor video Bartek Macias oraz autor charakteryzacji Mateusz Stępniak.

 

Prapremiera „Najlepszego miasta świata. Opery o Warszawie” 19 września 2025 zainauguruje sezon artystyczny 2025/2026 Teatru Wielkiego – Opery Narodowej i będzie jednocześnie koncertem otwarcia 68. edycji Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”. To jedno z najważniejszych wydarzeń roku 80. rocznicy rozpoczęcia odbudowy Warszawy. Kolejne spektakle zaplanowane są na 20 września oraz 18 i 19 października 2025.

 

Artyści o dziele

 

„Kiedy zaczynałem pisać ten artykuł, wyły syreny upamiętniające wybuch powstania warszawskiego. Kończyłem go, kiedy trwały rozmowy w Biały Domu prezydenta Donalda Trumpa, Wołodimira Zełenskiego i polityków Europy Zachodniej. Ogłaszano w tym samym czasie alarm w całej Ukrainie, o czym poinformowała mnie aplikacja, którą ściągnąłem na telefon kilka miesięcy temu w Kijowie” – pisze Jerzy Kornowicz we wstępie do programu. Cytujemy tu także dalszy fragment: „W trakcie rozbrzmiewania pierwszej Warszawskiej Jesieni w roku 1956 wojska Armii Czerwonej stacjonujące w Polsce maszerowały na Warszawę. AI informuje, że w 1982 „Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień odbywał się w dniach 20–28 września”. Tu przestroga przed brakami w „treningu” sztucznej inteligencji: tego roku, wbrew temu, co serwery prawią, 25. edycja Warszawskiej Jesieni się nie odbyła, bo trwał stan wojenny. Związek Kompozytorów Polskich – organizator Festiwalu – odmówił partyjno-wojskowemu reżimowi organizacji Jesieni, by nie można było jej użyć jako znaku normalizacji sytuacji w Polsce. 

Prapremiera Najlepszego miasta świata. Opery o Warszawie w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej otwiera 68. Warszawską Jesień, która szuka „prześwitu” – to tegoroczne hasło Festiwalu – niczym nadziei na wspólnotowe i indywidualne zharmonizowanie w czasach naznaczonych destabilizacją i niepokojem. Jak traumę destruktywnych doświadczeń pokonywać, jak żyć dalej? Szukamy ożywczej energii nawet w obecnych na tej Jesieni filmach o zabawach dzieci na gruzach miast, artystycznych protestach przeciwko przemocy, wojnom i opresji. Zwłaszcza zaś w operze o powrocie do życia Warszawy po II wojnie światowej”.

 

„Całe życie jednej z naszych głównych bohaterek naznaczone jest próbą rozliczenia się

z własnymi zamierzeniami, z poczuciem winy, które jej towarzyszy przez cały czas. Śpiewa bowiem: miałam sny przed wojną. Mówiłam, że trzeba wszystko zburzyć i wszystko zostało zburzone” – mówi Barbara Wiśniewska, reżyserka spektaklu. „To historia o tym, że czasem marzenia przybierają nieoczekiwane kształty – i o tym, że życie zawsze znajduje swoje drogi”.

 

Niełatwego zadania skomponowania muzyki do tej historii podjął się Cezary Duchnowski – artysta, który od lat redefiniuje granice muzyki współczesnej, łącząc tradycyjne instrumenty

z elektroniką. „Sztuka nie jest dla technologii, ale technologia jest dla sztuki” – podkreśla. Jego twórczość jest poszukiwaniem „najgłębszych warstw muzyki – samego brzmienia”.

W Najlepszym mieście świata. Operze o Warszawie łączy rozmach orkiestry, chóry

i elektronikę, tworząc dźwiękową panoramę zniszczenia i nadziei. „Dla mnie miasto to także dźwięk – echo kroków, huk maszyn, cisza ruin. Chciałem, aby ta opera brzmiała jak Warszawa odbudowująca się z gruzów” – mówi kompozytor.

 

„Trudno wyobrazić sobie inną orkiestrę niż noszącą w swojej nazwie Warszawę, która miałaby lepsze podstawy do realizacji tego projektu” – podkreśla Janusz Marynowski, dyrektor Sinfonii Varsovii. „Jako instytucja, która sama rewitalizuje zabytkowy kompleks na warszawskiej Pradze, wiemy, czym jest praca nad odbudową. Ta opera to nie tylko wspomnienie przeszłości – to także lustro dla współczesności”.

 

Reżyserka Barbara Wiśniewska również widzi w spektaklu osobistą historię. „Jestem warszawianką, a Warszawa jest dla mnie domem. Uderzyło mnie, jak niewiele brakowało, by to miasto zniknęło na zawsze. A jednak wspólnym wysiłkiem udowodniono, że niemożliwe jest możliwe” – mówi. „W czasach, gdy wojna niszczy kolejne miasta, opowieść o odbudowie Warszawy nabiera nowych znaczeń – to przypomnienie, że podniesienie się z ruin jest możliwe”.

 

Miejscem wrześniowej premiery jest gmach Teatru Wielkiego – Opery Narodowej. Budynek, który sam był świadkiem wojennego zniszczenia i długiego procesu odbudowy zakończonej dopiero w 1965 roku, dziś stanie się przestrzenią dla dzieła, które w sposób bezpośredni splecie historię i teraźniejszość, tragedię i nadzieję.

 

„Odbudowa to fenomen na skalę międzynarodową. Powinniśmy umieć być z niej dumni” – przypomina reżyserka. „Ta opera jest naszym hołdem dla tych, którzy odbudowywali miasto,

i jednocześnie pytaniem, czy my wciąż potrafimy marzyć o wspólnym dobru”.

 

Obsada

Dziennikarka – Joanna Freszel

Architektka – Agata Zubel

Przewodnik – Filip Kosior

 

Realizatorzy

Dyrygent – Bassem Akiki

Reżyseria – Barbara Wiśniewska

Scenografia – Natalia Kitamikado

Kostiumy – Emil Wysocki

Choreografia – Maćko Prusak

Dramaturgia – Marcin Cecko

Reżyseria światła – Aleksandr Prowaliński

Projekcje video – Bartek Macias

Przygotowanie chóru – Łukasz Hermanowicz

Przygotowanie chóru dziecięcego – Danuta Chmurska

Charakteryzacja – Mateusz Stępniak

Cezary Duchnowski, Marcin Rupociński – Realizacja partii elektronicznej, programowanie mediów

 

Najlepsze miasto świata. Opera o Warszawie – prapremiera 19 września 2025 r.

Kolejne spektakle 20 i 21 września oraz 18 i 19 października

Sinfonia Varsovia

Chór Teatru Wielkiego - Opery Narodowej

Chór dziecięcy „Artos” im. Władysława Skoraczewskiego

 

Oktet wokalny: Monika Łopuszyńska, Monika Sasinowska (soprany), Roksana Maria Maciejczuk, Elwira Janasik (alty), Paweł Kowalewski, Emil Ławecki (tenory), Michał Dembiński, Przemysław Szkodziński (basy)

 

Tancerze i tancerki: Justyna Białowąs, Maria Bijak, Katarzyna Hołtra-Kleiber, Zuzanna Kasprzyk, Katarzyna Koziorz, Agata Pankowska, Oliwia Przybyłowicz, Marek Bula, Stanisław Bulder, Daniel Leżoń, Dawid Sozański, Daniel Stanko

 

 

Presto jest patronem medialnym 68. Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień i 15. Festiwalu Mała Warszawska Jesień.