Co łączy rdzennych Amerykanów i Marlona Brando?

Russella Meansa mogliście zobaczyć w filmach: „Ostatni Mohikanin” (jako wódz Chingachgook), „Urodzeni mordercy” (jako szaman) oraz usłyszeć w disnejowskiej „Pocahontas” (głos wodza Powatanów). Tak naprawdę jednak był przede wszystkim indiańskim wojownikiem XX w. – bojownikiem o przywrócenie pamięci i tożsamości swoim krajanom – tym, którzy zamieszkiwali Amerykę jako pierwsi.

Opinie na temat Meansa były od zawsze podzielone: „Russel jest renegatem rozkraczonym między dwoma światami. Podąża krętą i osobliwą ścieżką” – miał powiedzieć o nim Oliver Stone („Urodzeni mordercy”, 1994). Kim naprawdę był Russell Means i dlaczego jest tak istotną postacią we współczesnej historii Indian Ameryki Północnej?

27 lutego 1973 r. do Wounded Knee, miejsca masakry ludności indiańskiej z 1890 roku, zajeżdżają samochodami uczestnicy rebelii, Indianie z Ruchu Amerykańskich Indian (American Indian Movement, czyli AIM) pod dowództwem Russella Meansa, w asyście Dennisa Banksa i Clyde'a Bellecourta. Blokują most nad potokiem i wszystkie drogi prowadzące do osady, ponadto ustawiają wartowników na wzgórzach, zajmują okoliczne budynki, biorą zakładników, w kościele zbierają naradę i ustalają listę żądań. Domagają się śledztwa federalnego w sprawie korupcji w rezerwatach Dakoty Południowej, powołania senackiej komisji do rewizji traktatów i dopuszczenia indiańskiej starszyzny do jej prac oraz natychmiastowego usunięcia Dicka Wilsona ze stanowiska prezydenta Rady Plemiennej Pine Ridge i bezwarunkowego zwrotu Gór Czarnych Lakotom. Gdy dolinę otoczą siły rządowe i sprawa stanie się głośna w mediach, aż 93 proc. widzów będzie śledziło relacje z miejsca zdarzenia, większość opowie się po stronie Indian. Z posiłkami zaczną przybywać reprezentanci różnych plemion oraz życzliwi im biali, z reguły hipisi, mimo że policja wszystkich śmiałków wyłapuje, uznając ich za osoby wypowiadające posłuszeństwo obywatelskie. Wsparcie okazuje też jeden z hollywoodzkich celebrytów…

Oscar, którego przyjęcia Marlon Brando (1924–2004) oficjalnie odmówił, miał być drugą statuetką w jego dorobku, pierwszą otrzymał wcześniej za obsypany nagrodami „Na nabrzeżach” (1954) w reżyserii Elii Kazana, kryminalną opowieść o dokerach w nowojorskim porcie. Oprócz tego miał na swoim koncie sześć oscarowych nominacji, Nagrodę Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych, Złoty Glob, Złotą Palmę, nagrodę BAFTA oraz Złotą Malinę (za „Wyspę doktora Moreau” z roku 1996) i dwie nominacje do tego niechlubnego wyróżnienia. Słynny był też jego udział w 2001 r. w teledysku Michaela Jacksona do piosenki „You Rock My World” z albumu „Invincible”. Legendy krążyły o nim od zawsze – ponoć był biseksualistą, romansował m.in. ze śmietanką aktorów i aktorek, miał jedenaścioro dzieci i nad kilkorgiem z nich się znęcał… Słowem, był postacią niejednoznaczną, jak i sam przywódca indiańskiej rebelii Russell Means. Ten ostatni, jak wielu Indian, był uzależniony od alkoholu – do dziś całe indiańskie pokolenia odczuwają skutki dokonanej na nich zbrodni i desperacko pragną odzyskać nieskażoną polityczną agitacją pamięć o swojej historii oraz tożsamość.

Marlon Brando przybył także na proces w dniu 8 stycznia 1974 r. w budynku St. Paul w Minnesocie, podczas którego Dennisowi Banksowi i Russelowi Meansowi postawiono trzynaście zarzutów – odpowiadali przede wszystkim za zorganizowanie zbrojnej rebelii i za napaść na służby federalne, groziło im dożywocie:

Obrońcą Indian jest William Kunstler z Amerykańskiej Unii Wolności Obywatelskich (ACLU), największej organizacji praw człowieka w USA, który wcześniej wybronił Siódemkę z Chicago, aktywistów występujących przeciwko wojnie w Wietnamie, którzy zorganizowali w 1968 r. demonstrację w czasie konwencji Demokratów (w wyniku starć z policją rannych zostało 200 osób). O słynnym procesie Siódemki z Chicago powstał świetny film fabularny z 2020 r. w reżyserii Aarona Sorkina, ukazujący obłudę mechanizmów władzy; jest dostępny na platformie Netflix. Jednak Kunstler miał na swoim koncie i inne sławne sprawy sądowe, bronił np. działaczy Czarnych Panter i uczestników buntu w więzieniu Attica w 1971 r., w którym zginęło trzydziestu trzech więźniów i dziesięciu strażników, z tego względu „New York Times” nazwał go niegdyś „najbardziej kontrowersyjnym i prawdopodobnie najsłynniejszym prawnikiem w kraju”.

Choć jednak Banksa i Meansa udało się wybronić i wyszli z sądu z pięściami w górze, to ich walka o prawdę na temat indiańskiego narodu w tym dniu się bynajmniej nie zakończyła. Aby zrozumieć, z jak wielkim bólem, żalem i goryczą zmagają się potomkowie indiańskich plemion, wystarczy przytoczyć opis masakry, która się dokonała w Wounded Knee lata wcześniej, 29 grudnia 1890 r., a którą reporter „Omaha World Herald” Thomas Tibbles relacjonował tak: „Indiańskie kobiety i dzieci uciekły w dół do jaru położonego po stronie południowej. A inne w górę, za wzgórza. Ale żołnierze gnali za nimi i zabijali po kolei bez litości”. „Gdy odjeżdżaliśmy wozami z naszymi rannymi, czerwoni leżeli na śniegu jak ciemne placki, a ich biała flaga łopotała lekko na wietrze” – pisał anonimowy kawalerzysta. „Jedna z kobiet biegła w stronę białej flagi. Zabili ją, gdy już jej niemal sięgała. Widziałem też matkę z dzieckiem w ręku. Dostała kulę i padła. Dziecko leżało na jej brzuchu i zaczęło ssać z martwej piersi” – mówi we wspomnieniach przytoczonych na łamach książki Jarkowca Lakota Amerykański Koń, który przeżył rzeź. Ocalała też czteromiesięczna dziewczynka, którą cztery dni po opisanych wydarzeniach odnaleźli w śniegu żołnierze Gwardii Narodowej – przeżyła przykryta martwym ciałem matki; Lakoci nadali jej imię Zagubiony Ptak, lecz generał Leonard Colby po prostu zabrał niemowlę do Waszyngtonu, gdzie ją ponoć gwałcił, dziewczyna jako nastolatka zaszła w ciążę i urodziła martwe dziecko. Po opuszczeniu zamkniętej szkoły grała w wodewilach i pierwszych niemych filmach o Dzikim Zachodzie:

Poza grabarzami nikogo nie było na jej pogrzebie, ale w 1991 r. jej szczątki sprowadziło „do domu” stowarzyszenie ocalałych z Wounded Knee.

Maja Baczyńska