Z klasyką pod strzechy. Nie tylko brytyjskie.
Letnich tygodni w Wielkiej Brytanii nie da się przeżyć bez klasyki w tle. Wszystko za sprawą festiwalu Proms i ponad 100 jego koncertów, które odbywają się głównie w londyńskim Royal Albert Hall.
Proms jest skrótem od promenade concerts, terminu pierwotnie odnoszącego się do koncertów w angielskich ogrodach, podczas których słuchacze mogli przechadzać się swobodnie wśród zieleni. W kontekście festiwalu oznacza on po prostu tańsze, stojące miejsca na widowni.
Pierwszy koncert Proms odbył się 10 sierpnia 1895 r. i był inicjatywą impresario Roberta Newmana, zarządcy nowo wybudowanej londyńskiej Queen's Hall. Zamierzał on przyciągnąć słuchaczy do klasyki poprzez zaoferowanie jej w lżejszej, mniej formalnej wersji i sprzedaż biletów po niższych niż zazwyczaj cenach. Miało to skutkować stopniowym przyzwyczajaniem publiczności do coraz bardziej „klasycznych” wykonań. Newman pozyskał do współpracy Henry’ego Wooda – organistę, trenera głosu, kompozytora i dyrygenta, któremu powierzył prowadzenie orkiestry Queens Hall podczas pierwszego sezonu. Ówczesny trzygodzinny program koncertów może się wydawać przeładowany, biorąc pod uwagę dzisiejsze standardy. Ich nieformalną atmosferę podkreślała jednak wyjątkowo niska cena biletów oraz możliwość jedzenia, picia i palenia w trakcie. „Poważniejszy” repertuar wykonywany był na początku, a na drugą, krótszą część, pozostawiano główną atrakcję - wybór najsmaczniejszych operowych kąsków pod nazwą Grand Fantasia. Idąc za ciosem poszerzania muzycznej świadomości słuchaczy Newman i Wood zainicjowali podczas pierwszego sezonu tradycję Nocy Wagnerowskich w poniedziałki i Nocy Beethovenowskich w piątki.
Kiedy po wybuchu pierwszej Wojny Światowej, w Wielkiej Brytanii wzrosła niechęć do wszystkiego, co niemieckie, Wood i Newman jako nieliczni trwali przy twierdzeniu, że sztuka jest własnością światową i nie może być ograniczana przez polityczne uprzedzenia. W związku z kłopotami finansowymi, orkiestra najpierw została przejęta przez Chappell and Co (1915) a od 1927 r. finansowego wsparcia udzielało jej już BBC. W 1930 założona została BBC Symphony Orchestra - od tego czasu wykonawca koncertów. Wood nie obawiał się zmniejszenia popularności występów na żywo wskutek ich nadawania, niezmiennie podkreślając, że takie rozszerzenie audytorium w pełni współgra z jego ideą demokratyzacji i uniwersalizacji muzycznego przekazu.
Trzy dni po wybuchu drugiej Wojny Światowej BBC zdecentralizowało swój dział muzyczny i ogłosiło, że nie będzie w stanie dalej wspierać Proms. Z charakterystyczną dla siebie determinacją, Wood znalazł prywatne źródła sponsorowania sezonów 1940 i 1941 r., i zamienił orkiestrę BBC na London Symphony Orchestra. Wskutek doszczętnego zniszczenia przez Luftwaffe Quenn’s Hall, Proms przeniósł się w 1941r. do Royal Albert Hall. Sezon później BBC powróciło do jego sponsorowania.
Odejście Wooda wyznaczyło dla Proms koniec pewnej epoki, czasy powojenne – początek następnej. Już w latach 50. zaobserwować można było radykalny wzrost liczby orkiestr (w tym orkiestr nie-londyńskich) biorących udział w przedsięwzięciu. Charakter Proms również zaczął ulegać zmianie. Podstawowy repertuar orkiestrowy, dotychczasowa ostoja, powoli ustępował pola stylom bardziej eksperymentalnym, śmiałym zestawieniom i odzwierciedlaniu współczesnych muzycznych trendów. Sezon 1963 wprowadził do festiwalu międzynarodowe postaci takie jak Georg Solti, Leopold Stokowski and Carlo Maria Giulini, a 3 lata później pojawiła się na nim pierwsza zagraniczna orkiestra – Moskiewska Orkiestra Radiowa, niedługo potem zaś Amsterdam Concertgebouw Orchestra, Polska Orkiestra Radiowa oraz Filharmonia Czeska. W tym właśnie okresie Proms z udanego, ale raczej konserwatywnego przedsięwzięcia zaczął ewoluować w stronę międzynarodowej inicjatywy o coraz szerszym zasięgu. Kolejnymi innowacjami było wprowadzenie całych występów operowych (zainicjowanych w 1961 przez wykonanie Don Giovanniego), koncertów orkiestr z kultur nieeuropejskich (w tym Indii, Tajlandii, Indonezji i Japonii), otworzenie się na muzykę perkusyjną, elektroakustyczną, jazz, gospel i stworzenie kategorii koncertów specjalnie dla dzieci. Każdego sezonu Proms przedstawiał również kilka nowych projektów i kompozycji, oferując swojej publiczności możliwość zapoznania się z najświeższymi muzycznymi trendami i dając dziesiątkom współczesnych kompozytorów unikalną platformę zaprezentowania swojej sztuki.
Setna rocznica festiwalu Proms przypadła na rok 1994. W jego ramy wchodzi obecnie około 70 głównych koncertów, rozszerzających z każdą edycją zakres prezentowanej muzyki symfonicznej i operowej. Występom wiodących światowych wykonawców towarzyszą najlepsze podmioty brytyjskiej sceny muzycznej, włączając w to orkiestrę i chór BBC. Współczesny Proms kojarzony jest często z koncertami Last Night, mimo że ich forma nie jest dla festiwalu typowa. Odbywające się zazwyczaj w drugą sobotę września, nadawane w BBC wieczorne koncerty mają dość lekki charakter – seria popularnych utworów klasycznych poprzedza w nich część pełną brytyjskich piosenek patriotycznych, jak na przykład Rule Britania.
Mimo ogromnego rozszerzenia zakresu festiwalu i jego już 118 edycji, idea przyświecająca Woodowi nie zmieniła się: głównym założeniem wydarzenia jest nadal przybliżenie możliwie największego muzycznego spectrum, wykonywanego zgodnie z możliwie najwyższymi standardami, przy możliwie największym audytorium.
Tegoroczna edycja potrwa od 13 lipca do 8 września. A tak brzmiał BBC Proms 2011:
http://www.youtube.com/watch?v=BTFfW29DP24
Karolina Roszczyk, na podstawie materiałów BBC