Vanitas, czyli ukoronowanie muzycznego baroku - autorski przewodnik po Festiwalu Misteria Paschalia cz.1/3
PAWEŁ SZCZEPANIK: Jeśli chciałbym w jakikolwiek syntetyczny sposób opowiedzieć o programie 15. odsłony Festiwalu Misteria Paschalia, próba taka byłaby oczywiście skazana na niepowodzenie. Proces budowania spójnego wizerunku, który ukaże możliwie najwięcej zjawisk charakterystycznych dla brytyjskiej kultury muzycznej, jest tak samo żmudny, jak ekscytujący. Toteż skoro już na wstępnym etapie tworzenia programu festiwalu pojawiły się pozornie wykluczające się epitety, to warto jednak podjąć próbę jego pokazania z perspektywy pewnych punktów węzłowych, na których zaakcentowaniu zależało mi najbardziej.
Główne pasmo Festiwalu Misteria Paschalia obejmuje dziewięć koncertów, trzy z nich zaś stanowią swoiste filary, wokół których wiją się bluszcze pozostałych dzieł (bluszcze tak gęste, że czasami zdają się przenikać nawzajem, a ich granice stają się zatarte i nieuchwytne). Te trzy monumentalne dzieła to – w kolejności ich prezentacji podczas festiwalu – londyńska wersja Mesjasza George’a Friderica Handla, Bachowska Pasja wg św. Mateusza i – także Handlowski – Samson. Te wielkie dzieła oratoryjne wyrastają w programie festiwalu niczym potężne drzewa, które majaczą już z oddali i dają życie pozostałym leśnym bytom. To jednocześnie kompozycje najpóźniejsze, które są ukoronowaniem muzycznego baroku i summą Chrystusowego dzieła. Mesjasz opowiada historię najpełniejszą: od Narodzenia przez Ofiarę aż do Zbawienia, stanowiąc ramę dla dwóch pozostałych dzieł. Zwłaszcza, że nie słynny chór Hallelujah jest dla mnie najjaśniejszym elementem tego oratorium, a duet O Death, where is thy Sting?, który przechodzi w dziękczynny chór głoszący Boże zwycięstwo nad grzechem. Cóż to za wspaniałe przejście od żałości ku chwale!
Pasja skupia się na momencie najtragiczniejszym, z którego nie ma wyjścia i który urywa się w beznadziei. Wiem, że zabrzmi to jak bluźnierstwo, ale nie lubię Pasji, bo przypomina późnogotyckie astwerki: jest sucha i ostra, jak korona cierniowa. Jako dziecko myślałem, że nie ma w tym uczuć, tak bardzo ta estetyka była mi obca. Dziś wiem, że są to uczucia, których żaden człowiek nie chciałby prawdziwie i fizycznie doświadczyć. Ta muzyka ma siłę, z którą nie sposób się mierzyć, można tylko trwać w odrętwieniu i płakać. Bo męka w niej zawarta jest niemal fizyczna. Ten obraz jest arcydziełem, przedstawiającym w wysoce sugestywny sposób rzeczy, z którymi nie chcemy się konfrontować, ale i tak nie przestajemy na nie patrzeć – bo pokazuje je takimi, jakie są. Bach był tak samo okrutny, jak genialny.
Wreszcie Samson. Biblijne opowieści, jak każda legenda, noszą w sobie treści silnie symboliczne. Tworzą siatkę, którą można nałożyć na inną historię i zgrabnie ją dopasować, by zyskała nowe znaczenia. Nie inaczej jest w przypadku historii Izraelity Samsona, obdarzonego nadludzką siłą, której źródłem były jego włosy i którą stracił, gdy te zostały mu podstępem obcięte. Te jednak – taka już ich właściwość, wszak wszyscy chodzimy do fryzjera – z czasem odrosły. A z nimi – i za sprawą Boskiej interwencji – wróciła siła. W straceńczym szale przetrącił Samson potężne kolumny świątyni Dagona i zginął pod jej gruzami, grzebiąc także trzy tysiące Filistynów, pogańskich czcicieli bożka. Samson, zrodzony z niepłodnej (co zostało poprzedzone anielskim zwiastowaniem!) i wybrany przez Boga jeszcze przed narodzeniem, poniósł świadomie śmierć, by wyzwolić naród wybrany. Tę sekwencję zdarzeń można zrozumieć jako antycypację Ofiary – interpretacja daleko idąca, ale kusząca, zwłaszcza mnie. Można także czytać tę przypowieść jako przestrogę przed naiwnością czy niepohamowaniem, lecz komu z nas się one nie przydarzają?
CDN.