największa zagraniczna wystawa poświęcona dorobkowi Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia

„Through the Soundproof Curtain. The Polish Radio Experimental Studio” to  pierwsza tak obszerna i kompleksowa zagraniczna wystawa poświęcona imponującemu dorobkowi Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia. Przez pół roku prezentowana będzie w jednym z najważniejszych europejskich ośrodków związanych ze sztuką nowych mediów - ZKM | Center for Art and Media w Karlsruhe . Inicjatorem i współorganizatorem ekspozycji jest Instytut Adama Mickiewicza w ramach zagranicznego programu obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

Wystawa oraz towarzyszący jej program spotkań i koncertów jest częścią szerszego, interdyscyplinarnego  programu przygotowanego przez IAM.  Zapoczątkowały go poświęcone Studiu: konferencja w Muzeum Sztuki w Łodzi oraz wystawa i cykl koncertów podczas Huddersfield Contemporary Music Festival w 2017 roku. Dwie płyty CD  z archiwalnymi nagraniami ze Studia oraz utworami współczesnych mistrzów muzyki eksperymentalnej zainspirowanych dorobkiem warszawskich pionierów trafiły już do 9 tysięcy prenumeratorów prestiżowego brytyjskiego magazynu „The Wire”. Z kolei kolektyw PanGenerator zainspirowany „Symfonią elektroniczną” Bogusława Schaeffera stworzył interaktywną instalację „Apparatum”, która zaprezentowana zostanie m.in. podczas tegorocznej Nocy Muzeów w ZKM w Karlsruhe oraz jako wydarzenie towarzyszące festiwalowi Warszawska Jesień. Planowane jest także wydanie pierwszej anglojęzycznej publikacji poświęconej fenomenowi Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia.

Krzysztof Wodiczko, „Instrument osobisty” 1–3, 1969, dokumentacja performance.  Krzysztof Wodiczko, Muzeum Sztuki w Łodzi

Na wystawie „Through the Soundproof Curtain. The Polish Radio Experimental Studio”, przygotowanej przez kuratorski duet stworzony przez Daniela Muzyczuka (Muzeum Sztuki w Łodzi) i Michała Mendyka (Instytut Adama Mickiewicza), zwiedzający zobaczą wysmakowane graficznie partytury, usłyszą spektakularne, kosmiczne efekty dźwiękowego i przyjrzą się archaicznym z dzisiejszej perspektywy, a pionierskim w tamtych czasach, narzędziom codziennej pracy inżynierów Studia. Specjalnie wyselekcjonowany zestaw filmów zaprezentuje Studio jako ośrodek godzący neoawangardowe eksperymenty audiowizualne z udźwiękowianiem kina popularnego.  Na 700 m² przestrzeni wystawienniczej zaprezentowanych zostanie blisko 200 obiektów i utworów ze zbiorów polskich instytucji i kolekcjonerów, ale też dorobek zagranicznych twórców, którzy przybywali do warszawskiego Studia z USA, Europy Zachodniej czy Skandynawii. Ekspozycję dopełni wątek architektoniczny: dokumentacja projektu wnętrza Studia, czyli tzw. „Czarnego pokoju” stworzonego przez legendarnych architektów Oskara i Zofię Hansenów.

14 lipca z okazji otwarcia wystawy odbędzie się koncert Krzysztofa Knittla -  jednego z najwybitniejszych kompozytorów Studia Eksperymentalnego - oraz współczesnych twórców, którzy jako inspiracje wykorzystują dorobek Studia. Norweska kompozytorka i wokalistka Maja Ratkje zaprezentuje utwory, dla których źródło stanowiły dźwiękowe próbki Eugeniusza Rudnika. Jak mówi artystka „byłam zafascynowana niekonwencjonalnym wykorzystaniem głosu oraz nagrań terenowych w jego [Eugeniusza Rudnika] kompozycjach”. Z kolei eksperymenty dźwiękowe Bohdana Mazurka zainspirowały włoskiego twórcę muzyki elektronicznej Valerio Tricoliego. Artysta wykorzystuje w swoich pracach archaiczny magnetofon szpulowy marki Revox, podobny do sprzętu, którym posługiwali się w Studiu Eksperymentalnym Mazurek i Rudnik. Rudnik oraz Mazurek pozostali wierni analogowej domenie, podczas gdy młodsi twórcy Studia podążali chętnie za kolejnymi przemianami narzędzi i estetyk, związanymi przede wszystkim z rozwojem technologii cyfrowej. Krzysztof Knittel upodobał sobie działania performatywne, rozpięte między elektroniczną improwizacją a audiowizualnym happeningiem. Jego najnowsze dzieło free for(m) macwin, które zostanie zaprezentowane w Karlsruhe, to w istocie unikatowy cyfrowy instrument.

Oskar i Zofia Hansenowie, „Moje Miejsce, Moja Muzyka", projekt Pawilonu Muzyki dla festiwalu „Warszawska Jesień” w Warszawie, 1958. Dzięki uprzejmości Igora Hansena.

Studio Eksperymentalne Polskiego Radia zostało powołane do życia w 1957 roku w Warszawie, stając się miejscem unikatowym w skali całego Bloku Wschodniego. Przez kilka dekad oferowało przestrzeń artystycznej autonomii i kreatywnej wolności. Dysponując najnowocześniejszą wówczas technologią mogło sprostać oczekiwaniom różnorodnych twórców, przyciągając także artystów zza żelaznej kurtyny. W Studiu pracowali kompozytorzy z Europy Zachodniej, Skandynawii i Stanów Zjednoczonych, m.in. Arne Nordheim, Kĺre Kolberg, Hugh Davies, Lejaren Hiller, Roland Kayn i Dubravko Detoni.

Główną domeną działalności Studia stała się autonomiczna „muzyka na taśmę”, powstało w nim również wiele ścieżek dźwiękowych dla filmu, radia i telewizji. Twórcy związani ze Studiem zajmowali się komponowaniem, nagrywaniem i promocją nowych form muzycznych, poprzez przygotowywanie audycji dźwiękowych, organizację wykładów i warsztatów dla kompozytorów. Studio stało się unikatowym laboratorium dla architektów, artystów wizualnych i performerów, takich jak m.in. Oskar i Zofia Hansenowie, Krzysztof Wodiczko, Kazimierz Urbański i Józef Robakowski.

Muzyka ilustracyjna oraz pionierskie dokonania w dziedzinie sound designu były podstawowym i oficjalnym celem działalności Studia. W praktyce oznaczało to, że dźwiękowe eksperymenty realizowane w warszawskiej siedzibie Polskiego Radia wywarły istotny wpływ na rozwój nie tylko muzyki współczesnej, ale także na kulturę popularną i masową wyobraźnię w całej środkowo-wschodniej Europie. Podobne studia wcześniej działały jedynie w Londynie (The BBC Radiophonic Workshop), Paryżu (Studio d’Essai), Kolonii (WDR Studio für elektronische Musik) i Mediolanie (Studio di Fonologia RAI).

ZKM | Center for Art and Media Karlsruhe powstało w 1989 r. stając się jedną z najbardziej innowacyjnych instytucji na świecie zajmujących się prezentacją sztuki nowych mediów. Równocześnie z wystawą poświęconą Studiu Eksperymentalnemu Polskiego Radia w ZKM otwarta zostanie przekrojowa ekspozycja ”Art in Motion. 100 Masterpieces with and through Media. An Operative Canon”.

Wystawa organizowana przez ZKM | Center for Art and Media Karlsruhe i Instytut Adama Mickiewicza.

Partnerem wystawy jest Muzeum Sztuki w Łodzi.

Projekt jest realizowany przy wsparciu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.

Wystawa współorganizowana przez Instytut Adama Mickiewicza jako część międzynarodowego programu kulturalnego POLSKA 100, realizowanego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2021. Projekt dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2021.