Najlepsza jest muzyka dawna [relacja z Grudziądza]

Na ten koncert warto było przejechać ponad 300 km w jedną stronę. Nie chodzi zresztą wyłącznie o muzykę. Grudziądz to urokliwe piastowskie miasto nad Wisłą z charakterystyczną panoramą XIV-wiecznych spichlerzy.

Festiwal Piotra* z Grudziądza, organizowany już po raz czwarty jest dla nas pretekstem, żeby poznać miejsce związane ze średniowiecznym kompozytorem. Zanim w Bazylice Św. Mikołaja zabrzmi zjawiskowa schola gregoriańska z Pragi, spacerujemy zielonym brzegiem rzeki, między zabytkowymi kamieniczkami i po urokliwym ryneczku. I gdy już czujemy się doskonale nastrojeni na wieczorne wydarzenie artystyczne – o 19.00 najpierw słowem wstępnym raczy nas Paweł Gancarczyk**. Nikt nie potrafi tak jak on opowiadać o Petrusie de Grudencz i z pewnością nikt nie wie więcej niż on. Podczas koncertu wysłuchamy jednak nie tylko jego kompozycji, ale zespół z Czech poprowadzi nas przez różne stulecia, pokazując, jak kompozytorzy kolejnych epok inspirowali się twórczością poprzedników i sąsiadów. Pieśni połączone w bloki wprawiają nas w niecodzienny nastrój. Odpływamy.

Choć momentami jest też zabawnie.

Średniowieczne i renesansowe pieśni mają to do siebie, że dużo w nich poczucia humoru kompozytorów zaszytych i w tekście, i w muzyce. Wieczór kończy się, a my nie mamy dość…

Na szczęście kolejne koncerty przed nami!

Kto zaśpiewał?

Schola Gregoriana Pragensis – została założona przez Davida Ebena w 1987 roku. Od 1989 roku zespół intensywnie nagrywa i daje koncerty w Republice Czeskiej i za granicą (Włochy, Hiszpania, Francja, Belgia, Holandia, Niemcy, Austria, Szwajcaria, Norwegia, Szwecja, Słowacja, Węgry, Polska, Izrael, Japonia). Płyty zespołu, nagrywane wyłącznie we współpracy z głównym czeskim wydawcą muzycznym, firmą Supraphon, otrzymały wiele nagród, m.in.: Choc du Monde de Musique, 10 de Repertoire oraz „Zlata Harmonie” – nagrodę Złotej Harmonii za najlepsze czeskie nagranie roku.

Z kolei dla Radia Czeskiego zespół nagrał do tej pory 319 kompozycji. Schola współpracowała przy różnych projektach z całą gamą najlepszych czeskich i zagra- nicznych artystów, takich jak m.in.: Petr Eben, Jiří Barta, Jaroslav Tůma, Iva Bittová, Choeur Gregorien de Paris, Boni Pueri, Musica Florea, japoński zespół Ohara Gjosan shomjo kenkjukai, Varmuza’s Dulcimer Music Band, czy Jenaer Philharmonie (Filharmonia w Jenie). Zespół należy do czołowych światowych wykonawców średniowiecznej muzyki sakralnej.

*A co o patronie festiwalu mówi gorący miłośnik jego twórczości, **Dr hab. Paweł Gancarczyk – profesor Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk?

Piotr z Grudziądza (właściwie: Petrus Wilhelmi de Grudencz, 1392–po 1452) był łacińskim poetą i kompozytorem. Jego biografia wiąże go z państwem Zakonu Krzyżackiego w Prusach (gdzie leżał Grudziądz),uniwersytetem w Krakowie (w 1430 r. uzyskał tam tytuł magistra sztuk wyzwolonych) oraz dworem króla niemieckiego i cesarza Fryderyka III Habsburga, z którym – jako kapelan – odbywał liczne podróże. Utwory Petrusa Wilhelmiego zachowały się w 53 źródłach z terenu Europy Środkowej (m.in. południowa Polska, Śląsk, Czechy, Słowacja, Austria, Saksonia). Kopiowane były w okresie od ok. 1419 r. do połowy XVII w. głównie w katolickich kręgach szkolno-uniwersyteckich oraz przez utrakwistyczne bractwa literackie w Czechach. Ulegały rozmaitym przeobrażeniom, przystosowującym je do aktualnie pełnionych funkcji; były również cytowane przez późniejszych kompozytorów (np. kanonPresulem ephebeatum wykorzystany jako cantus firmus w mszy Heinricha Isaaca z pocz. XVI w.).

Obecnie Petrusowi Wilhelmiemu przypisuje się około 40 utworów (dwa z nich zachowały się bez nut). Pod względem tekstowym wyróżniają się obecnością akrostychu „Petrus” (w jednym z utworów zakodowane jest pełne nazwisko: „Petrus Vvilhelmi de Grudencz”), przynależąc do typowej poezji tworzonej pod koniec średniowiecza w kręgach szkolno-uniwersyteckich. Pod względem muzycznym można je zaliczyć do kilku gatunków, charakterystycznych dla muzyki wielogłosowej Europy Środkowej XV w. (łacińskie pieśni, motety, kanony). Wykazują również niekiedy wpływy stylu burgundzkiego (np.Kyrie fons bonitatis – jedyny utwór bez akrostychu). Utwory Petrusa Wilhelmiego w większości mają charakter dewocyjny, choć pełniły też funkcje liturgiczne, dydaktyczne i rozrywkowe. Często zawierają ukryte znaczenia, a nawet symbolikę liczbową (motet Probitate eminentem / Ploditando exarare).

Od czasu odkrycia Petrusa Wilhelmiego w latach siedemdziesiątych XX w. ustalane są coraz to nowe fakty dotyczące jego życia i twórczości, co jest zasługą badaczy z Polski, Republiki Czeskiej, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Jego utwory weszły do repertuaru wielu renomowanych zespołów muzyki dawnej, m.in. The Hilliard Ensemble (Wielka Brytania), Schola Gregoriana Pragensis (Republika Czeska), Ars Cantus (Polska), La Morra (Szwajcaria). Pojawiają się nowe nagrania (dyskografia jego utworów obejmuje 18 płyt CD) i liczne wykonania koncertowe (w tym na zagranicznych festiwalach muzyki dawnej). W maju 2015 r. odbyła się w Grudziądzu pierwsza edycja Festiwalu Muzyki Dawnej im. Piotra z Grudziądza.

Obecnie Petrus Wilhelmi de Grudencz postrzegany jest jako najważniejszy przedstawiciel kultury muzycznej Europy Środkowej XV wieku. Cieszy się rosnącym zainteresowaniem badaczy i miłośników późnego średniowiecza.