Giovanni Antonini: Muzyka przekracza granice
Przed nami jeden z najbardziej znanych europejskich festiwali sławiących piękno ludzkiego głosu. Dzięki niemu już od kilkudziesięciu lat Wrocław stanowi wyjątkowe miejsce na muzycznej mapie Europy. To w stolicy Dolnego Śląska oraz w okolicznych miastach goszczą najwybitniejsi artyści przybywający z całego świata – śpiewacy, dyrygenci, zespoły kameralne, chóry i orkiestry symfoniczne. O przesłaniu towarzyszącym 56. edycji Międzynarodowego Festiwalu Wratislavia Cantans im. Andrzeja Markowskiego opowiada jego dyrektor artystyczny, Giovanni Antonini.
Myślą przewodnią tegorocznej edycji Międzynarodowego Festiwalu Wratislavia Cantans jest przekraczanie granic. Czym jest ono obecnie i jaki jest jego związek z muzyką?
Doświadczenie życia w czasie pandemii koronawirusa zdefiniowało to pojęcie na nowo. Oczywiście są kraje, w których sytuacja jest dużo bardziej dramatyczna niż w innych miejscach. Tak było na północy Włoch, które były jednym z pierwszych europejskich krajów, gdzie wykryto zakażenia. Jednak przekraczanie granic ma także pozytywny aspekt, który dotyczy muzyki. Podróże kompozytorów umożliwiały im rozwój i tworzenie unikalnych połączeń stylistycznych, a kwestia tych wzajemnych wpływów jest fascynująca. Były czasy, kiedy granice zamykano. Działo się tak w nazistowskich Niemczech czy w Związku Radzieckim i w podległych mu krajach, gdzie zakazywano wykonywania utworów niektórych kompozytorów. Ich mieszkańcy mieli bardzo ograniczone możliwości poznawania najnowszych trendów w muzyce. Na szczęście obecnie, przynajmniej w naszych społeczeństwach, mamy sposobność poznawania wszystkiego, co jest w stanie wytworzyć ludzki mózg. Muzyka przekracza granice, w pewnym sensie to właśnie jej esencja. Z tego względu jest wielkim skarbem ludzkości, czymś, co powinno stanowić przedmiot naszej troski.
Jak przebiegnie inauguracja festiwalu?
Podczas koncertu inauguracyjnego z udziałem znakomitej mezzosopranistki Magdaleny Koženy i NFM Filharmonii Wrocławskiej pod batutą Duncana Warda przyjrzymy się związkom pomiędzy muzyką określaną mianem „klasycznej” a muzyką ludową. Położyliśmy nacisk na twórczość kompozytorów zorientowanych progresywnie, takich jak Béla Bartók, Maurice Ravel czy prawie nam współczesny Luciano Berio. W programie znajdzie się także jeden z Tańców słowiańskich romantycznego kompozytora Antonína Dvořáka i Tańce z Galanty tworzącego w XX wieku Zoltána Kodálya. Chciałem także, aby koncert rozpoczął się od wykonania przeznaczonych na chór dziecięcy utworów Witolda Lutosławskiego i Ralpha Vaughana Williamsa. Let All the World in Every Corner Sing drugiego z tych kompozytorów to dzieło wyrażające życzenie, które prawdopodobnie wszyscy podzielamy. Chcemy jak najprędzej wrócić do wspólnego muzykowania, kiedy tylko pandemia dobiegnie końca. To najlepsze życzenie jakie możemy mieć, a dzieci to przecież nasza przyszłość, więc ich udział w początku koncertu jest bardzo symboliczny.
Jaka jest relacja pomiędzy słowem a muzyką w utworach w programach wydarzeń?
Ten aspekt przekraczania granic podjęty zostanie podczas dwóch koncertów, w czasie których zabrzmi Werther Gaetana Pugnaniego oraz Pierrot lunaire Arnolda Schönberga. Pugnani nie jest obecnie popularnym kompozytorem, jednak warto pamiętać, że był jednym z najważniejszych skrzypków działających pod koniec XVIII wieku. Powieść Johanna Wolfganga Goethego, na której oparł swoje dzieło, cieszyła się w tamtych czasach wielkim powodzeniem. Utwór Pugnaniego jest melodramatem, gdzie słowa przedstawiane są przez aktora (a nie śpiewaka!), natomiast muzyka podkreśla ich znaczenie. Była to całkowicie nowa forma połączenia muzyki i teatru. Pierrot lunaire jest przejawem tej samej idei, choć kompozycja ta powstała przeszło sto lat później. Utwór Schönberga był manifestem ekspresjonizmu. Artystka wykonująca partię solową posługuje się techniką nazywaną Sprechstimme. W obu dziełach zostały przekroczone granice pomiędzy teatrem i słowem mówionym z jednej strony a muzyką z drugiej.
Dlaczego w programach koncertów znalazły się także rozmaite utwory Ludwiga van Beethovena?
Był to twórca prawdziwie awangardowy. Quatuor Mosaïques – jeden z najlepszych tego typu zespołów grających na instrumentach historycznych – wykona jego późne dzieła. W pierwszych dekadach XIX wieku były one niezwykle progresywne. Kompozycje, które zabrzmią podczas tego koncertu pochodzą z ostatniego okresu życia artysty; w tym samym czasie powstała też choćby IX Symfonia. Dzieła Beethovena wykonane zostaną pod moją dyrekcją. Poprowadzę Il Giardino Armonico i Chór NFM. W programie znalazła się Msza C-dur op. 86. Koncert nosi tytuł W blasku Haydna, gdyż msze tego kompozytora były doskonale znane i stanowiły wzorzec dla Beethovena. Otrzymał on zamówienie na tego typu utwór od księcia Nikolausa II Esterházyego, któremu służył także Haydn. Arystokrata nie polubił tego dzieła, było dla niego prawdopodobnie zbyt nowoczesne. Dzisiaj ta kompozycja wydawać nam się może klasyczna, ale w czasach, kiedy Beethoven ją tworzył i kiedy zabrzmiała po raz pierwszy, była to bardzo dziwna muzyka.
Czy podczas festiwalu będzie okazja do wysłuchania wcześniejszych kompozycji?
Giulio Prandi i Coro e Orchestra Ghislieri z Pawii wykonają dzieła epoki późnego baroku. W programie tego koncertu znalazły się kompozycje Baldassara Galuppiego i Antonia Vivaldiego, w tym bardzo znana Gloria D-dur. Szczególny będzie koncert pod batutą Pedra Memelsdorffa, specjalisty od muzyki dawnej. Wydarzenie to będzie wynikiem badań prowadzonych przez artystę nad muzyką wykonywaną na Haiti, będącym w XVIII wieku kolonią francuską. Podczas Concert spirituel w Boże Narodzenie w 1780 roku zabrzmiały dzieła m.in. Giovanniego Battisty Pergolesiego czy Nicolasa Dalayraca. Muzyka ponownie przekroczyła więc granice i na skutek tego znalazła się w kompletnie odmiennym i jakże dramatycznym kontekście. Wiemy przecież jak przedstawiciele Zachodu traktowali ludność Nowego Świata. Z kolei Paul Van Nevel i Huelgas Ensemble podczas swojego koncertu we Wrocławiu przedstawią dzieła przekraczające granice chromatyki. W programie znalazły się m.in. kompozycje Cipriana de Rore, Orlanda di Lasso, Luki Marenzia, Giovanniego de Macque’a czy Michelangela Rossiego. Byli to bardzo postępowi twórcy, którzy przygotowali drogę Claudio Monteverdiemu. Solage, kompozytor działający w XIV wieku, napisał zadziwiający utwór Fumeux fume par fumée dwa stulecia przed rozwojem stylu chromatycznego. Wrocław Baroque Ensemble i Andrzej Kosendiak w trakcie koncertu zatytułowanego Trwanie przedstawią dzieła Giacoma Carissimiego i Kaspara Förstera młodszego. Urodzony w Gdańsku Förster był prawdziwym obywatelem świata. Bardzo wiele podróżował, przekraczając kolejne granice. Przebywał w Warszawie, Kopenhadze, Wenecji i w Hamburgu, a wędrówki te miały wielki wpływ na wykształcenie przez niego bardzo osobistego stylu, stanowiącego amalgamat stylistyk, z którymi miał do czynienia w każdym z tych miejsc. Prawdopodobnie podczas swoich podróży zetknął się także z Carissimim i studiował u niego. Poprzez wykonanie tych dzieł Maestro Kosendiak kontynuuje swoje poszukiwania w zakresie muzyki dawnej.
W programie jednego z koncertów znalazły się dwa kompletnie różne utwory przeznaczone dla trzynastu wykonawców. Co to za dzieła, w czym są do siebie podobne, co je różni?
To Serenada B-dur „Gran Partita” Wolfganga Amadeusa Mozarta i Ionisation Edgara Varèse’a. Oba dzieła wykona znakomity Zefiro Ensemble pod dyrekcją Alfreda Bernardiniego. Pierwsze z nich to jeden z najważniejszych napisanych na instrumenty dęte utworów w historii. Na taki skład tworzono w owym czasie kompozycje rozrywkowe przeznaczone do wykonywania w plenerze. Jednak „Gran Partita” jest dziełem ambitnym i głębokim. Mozart przeznaczył ją dla trzynastu wykonawców, a wybrane przez niego połączenia instrumentów są intrygująco nowatorskie. Ionisation powstało z myślą o grze trzynastu perkusistów i było pierwszym utworem w historii napisanym wyłącznie na taki skład. Pozornie są to więc kompletnie od siebie odmienne kompozycje, łączy je jednak idea przełamywania schematów i tworzenia niezwykłych kombinacji brzmieniowych.
Czy w programach znajdzie się także muzyka symfoniczna?
Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia pod batutą Lawrence’a Fostera wykona program zatytułowany Narodziny muzyki współczesnej. Rozpocznie go Preludium do „Popołudnia fauna” – utwór Claude’a Debussy’ego z 1894 roku. Pierre Boulez napisał, że „flet fauna tchnął nowe życie w sztukę muzyczną”. Bardzo lubię to stwierdzenie i w pełni się z nim zgadzam. To jedno z najbardziej znanych dzieł muzycznego impresjonizmu. Ekspresjonizm reprezentowany będzie przez Pięć utworów na orkiestrę Schönberga i Siedem wczesnych pieśni Albana Berga. Zależało mi także na umieszczeniu w programie Koncertu podwójnego na flet, obój i orkiestrę Györgya Ligetiego, który należał do najważniejszych twórców działających w drugiej połowie XX wieku. Kompozytor ten przekroczył granice także w sensie fizycznym, gdyż uciekł z leżących w zasięgu wpływów ZSRR Węgier do Austrii. NFM Orkiestra Leopoldinum pod dyrekcją Josepha Swensena zaprezentuje XIV Symfonię Dymitra Szostakowicza. Koncert ten zadedykowany będzie pamięci ofiar zamachów na World Trade Center z 11 września 2001 roku.
A co z zakończeniem festiwalu?
Podczas ostatniego koncertu zaśpiewa znakomity Chor des Bayerischen Rundfunks. Chcieliśmy, aby zespół ten wystąpił także podczas inauguracji, ale ze względu na obostrzenia było to niemożliwe. Zaplanowaliśmy więc program z towarzyszeniem fortepianu zawierający dzieła kompozytorów niemieckich. Niestety nie możemy wykonać Manfreda Roberta Schumanna, gdyż utwór ten wymaga obecności bardzo dużej liczby muzyków na estradzie. Mamy nadzieję, że we wrześniu sytuacja będzie lepsza. Czas pandemii jest bardzo trudny dla nas wszystkich, także dla artystów, a zamknięcie sal koncertowych smutną koniecznością. Trzymajmy zatem kciuki za szybkie ich otwarcie!
56. Międzynarodowy Festiwal Wratislavia Cantans im. Andrzeja Markowskiego / 56th Andrzej Markowski International Festival Wratislavia Cantans
Przekraczanie granic / Crossing Borders
3–12 września 2021 r. / 3–12 September 2021
Wrocław i Dolny Śląsk / Wrocław and Lower Silesia
Andrzej Kosendiak – dyrektor generalny / general director
Giovanni Antonini – dyrektor artystyczny / artistic director
3.09.2021, piątek, godz. 19.00 / Friday, 7 pm
Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall
Niech śpiewa cały świat / Let All the World Sing
Małgorzata Podzielny – dyrygent / conductor
Chór Chłopięcy NFM / NFM Boysʼ Choir
Chór NFM / NFM Choir
Tomasz Głuchowski – organy / organ
Soliści NFM Filharmonii Wrocławskiej / soloists of the NFM Wrocław Philharmonic
Duncan Ward – dyrygent / conductor
Magdalena Kožená – mezzosopran / mezzo-soprano
NFM Filharmonia Wrocławska / NFM Wrocław Philharmonic
Program / Programme:
Witold Lutosławski Słomkowy łańcuszek i inne dziecinne utwory na sopran i mezzosopran, flet, obój, 2 klarnety i fagot / Straw Chain and other childrenʼs pieces for soprano, mezzo-soprano, flute, oboe, 2 clarinets and bassoon
Ralph Vaughan Williams Let All the World in Every Corner Sing
Béla Bartók Suita taneczna / Dance Suite Sz. 77, BB 86a
Luciano Berio Folk Songs
Antonín Dvořák Taniec słowiański e-moll op. 72 nr 2 / Slavonic Dance in E minor op. 72 no. 2
Maurice Ravel Cinq mélodies populaires grecques
Béla Bartók Pięć węgierskich pieśni ludowych / Five Hungarian Folksongs Sz. 101, BB 108
Zoltán Kodály Tańce z Galánty / Dances from Galánta
4.09.2021, sobota, godz. 17.00 / Saturday, 5 pm
Wrocław, Muzeum Architektury / Architecture Museum
Werther
Jarosław Thiel – dyrygent / conductor
TBA – aktor / actor
Wrocławska Orkiestra Barokowa / Wrocław Baroque Orchestra
Program / Programme:
Gaetano Pugnani Werther
4.09.2021, sobota, godz. 20.00 / Saturday, 8 pm
Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall
Pierrot lunaire
Agata Zubel – śpiew / voice
Klangforum Wien
Program / Programme:
Gérard Grisey Talea
Arnold Schönberg Pierrot lunaire
4.09.2021, sobota, godz. 23.00 / Saturday, 11 pm
Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall
Eksplozje / Explosions
Agata Zubel – śpiew / voice
Wolfgang Mitterer – organy / organ
Program / Programme:
Improwizacje / improvisations
5.09.2021, niedziela, godz. 17.00 / Sunday, 5 pm
Wrocław, NFM, Sala Czerwona / Red Hall
Poza ciszą / Beyond Silence
Quatuor Mosaïques
Program / Programme:
Ludwig van Beethoven Kwartet smyczkowy f-moll / String Quartet in F minor op. 95, Kwartet smyczkowy B-dur / String Quartet in B flat major op. 130, Große Fuge op. 133
5.09.2021, niedziela, godz. 20.00 / Sunday, 8 pm
Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall
W blasku Haydna / In the Light of Haydn
Giovanni Antonini – dyrygent / conductor
Il Giardino Armonico
Giulia Semenzato – sopran / soprano
Marie Henriette Reinhold – alt / alto
TBA – tenor
Fulvio Bettini – bas / bass
Chór NFM / NFM Choir
Program / Programme:
Ludwig van Beethoven Twory Prometeusza / The Creatures of Prometheus op. 43, Msza C-dur / Mass in C major op. 86
6.09.2021, poniedziałek, godz. 19.00 / Monday, 7 pm
Wrocław, kościół pw. św. Marii Magdaleny, katedra kościoła polskokatolickiego / Church of St Mary Magdalene, Polish National Catholic Cathedral
La serenissima
Giulio Prandi – dyrygent / conductor
Sandrine Piau – sopran / soprano
Marta Redaelli – sopran / soprano
Marta Fumagalli – alt / alto
Coro e Orchestra Ghislieri
Program / Programme:
Baldassare Galuppi Dixit Dominus g-moll / in G minor
Antonio Vivaldi Nulla in mundo pax sincera RV 63, Gloria D-dur / in D major RV 589
7.09.2021, wtorek, godz. 19.00 / Tuesday, 7 pm
Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall
Caribbean Concert Spirituel
Pedro Memelsdorff – dyrygent / conductor
Francesca Benitez – sopran / soprano
Belén Vaquero – sopran / soprano
Markéta Cukrová – mezzosopran / mezzo-soprano
Yannis François – bas-baryton / bass-baritone
Arlequin Philosophe
Program / Programme:
Muzyka religijna na francuskich Karaibach w latach 1760–1790 / Religious Music in the French Caribbean 1760–1790:
Messe en cantiques à lʼusage des Nègres (fragmenty / excerpts)
Utwory wykonane podczas Concert spirituel, który zabrzmiał w Boże Narodzenie w Port-au-Prince w 1780 r. / Works performed during a Concert Spirituel on Christmas Day in Port-au-Prince in 1780 (Giovanni Battista Pergolesi, Adolphe Benoît Blaise, Jean-Paul-Égide Martini, Egidio Duni, Joseph Bologne, Nicolas-Marie Dalayrac)
8.09.2021, środa, godz. 19.00 / Wednesday, 7 pm
Wrocław, kolegiata Świętego Krzyża i św. Bartłomieja / Collegiate Church of the Holy Cross and St Bartholomew
Sublimacja brzmienia / Extreme Harmonies
Paul Van Nevel – dyrygent / conductor
Huelgas Ensemble
Program / Programme:
Solage Fumeux fume par fumée – rondeau à 3
Cipriano de Rore Calami sonum ferentes – motet à 4
Orlando di Lasso Sibylla Delphica – motet à 4, Sibylla Phrygia – motet à 4
Antoine Brumel Missa „Ut re mi fa sol la”: Sanctus, Agnus Dei à 4
Luca Marenzio Solo e pensoso – madrygał / madrigal à 5
Scipione Lacorcia Stravagante pensiero – madrygał / mardigal à 5
Giovanni de Macque La mia doglia sʼavanza – madrygał / madrigal à 5
Pierre de Manchicourt Vidi speciosam – motet à 8
Giuseppe Palazzotto e Tagliavia Se parti io moro – madrygał / madrigal à 5
Michelangelo Rossi Per non mi dir – madrygał / madrigal à 5
9.09.2021, czwartek, godz. 19.00 / Thursday, 7 pm
Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall
Energie połączone / Energies Combined
Ensemble Zefiro
Alfredo Bernardini – kierownictwo artystyczne / artistic direction
Zespół perkusyjny / Percussion ensemble
Miłosz Rutkowski – kierownictwo artystyczne / artistic direction
Program / Programme:
Steve Reich Clapping Music
Edgar Varèse Ionisation
Wolfgang Amadeus Mozart Serenada B-dur KV 361/370a / Serenade in B flat major K 361/370a „Gran Partita”
10.09.2021, piątek, godz. 19.00 / Friday 7 pm
Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall
Narodziny muzyki współczesnej / The Birth of Modern Music
Lawrence Foster – dyrygent / conductor
Joanna Freszel – sopran / soprano
Jan Krzeszowiec – flet / flute
Maksymilian Lipień – obój / oboe
Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia / Polish National Radio Symphony Orchestra
Program / Programme:
Claude Debussy Preludium do „Popołudnia fauna” / Prélude à lʼaprès-midi dʼun faune
Alban Berg Sieben frühe Lieder
Arnold Schönberg Fünf Orchesterstücke op. 16 (wersja / version 1949)
György Ligeti Koncert podwójny na flet, obój i orkiestrę / Double Concerto for flute, oboe and orchestra
11.09.2021, sobota, godz. 17.00 / Saturday, 5 pm
Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall
9/11: In memoriam 9/11: In Memoriam
Joseph Swensen – dyrygent / conductor
Olga Mykytenko – sopran / soprano
Yuri Vorobiev – bas / bass
NFM Orkiestra Leopoldinum / NFM Leopoldinum Orchestra
Program / Programme:
Dymitr Szostakowicz XIV Symfonia na sopran, bas, orkiestrę kameralną i perkusję / Symphony No. 14 for soprano, bass, chamber orchestra and percussion op. 135
11.09.2021, sobota, godz. 20.00 / Saturday, 8 pm
Wrocław, kościół pw. św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława / Church of St Stanislaus, St Dorothy and St Wenceslaus
Kaspar Förster jr – obywatel świata / Kaspar Förster Jr – Citizen of the World
Andrzej Kosendiak – dyrygent / conductor
Wrocław Baroque Ensemble
Program / Programme:
Kaspar Förster jr Sacrae cantiones
12.09.2021, niedziela, godz. 12.00 / Sunday, 12 noon
Wrocław, NFM, Sala Czerwona / Red Hall
La Giuditta
Benjamin Bayl – dyrygent / conductor
Soliści – uczestnicy 45. Kursu Interpretacji Muzyki Oratoryjnej i Kantatowej / soloists – participants of the 45th Oratorio and Cantata Music Interpretation Course
Zespół festiwalowy / festival ensemble
Program / Programme:
Alessandro Scarlatti La Giuditta
12.09.2021, niedziela, godz. 18.00 / Sunday, 6 pm
Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall
Epoka romantyczna / The Romantic Era
Howard Arman – dyrygent / conductor
Justus Zeyen – fortepian / piano
Chor des Bayerischen Rundfunks
Program / Programme:
Franz Schubert Ständchen D. 920, Der Gondelfahrer D. 809, Nachthelle D. 892, Mirjams Siegesgesang D. 942
Peter Cornelius Drei Chorgesänge op. 11: Der Tod, das ist die kühle Nacht
Johannes Brahms Dein Herzlein mild op. 62 nr 4, Waldesnacht op. 62 nr 3, Zigeunerlieder op. 103
Organizator zastrzega sobie możliwość dokonania zmian w programie. / The Presenter reserves the right to change the programme.
