"GDAŃSK’82. Festiwal, który się nie odbył" już wkrótce w kinie Iluzjon
Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny zaprasza w dniach 3 – 9 września 2022 roku do kina Iluzjon na GDAŃSK’82. Festiwal, który się nie odbył. Zobaczymy filmy, które po wprowadzeniu stanu wojennego zostały wycofane z dystrybucji i odłożone na półki. Przez lata czekały na premierę lub nie doczekały się jej nigdy.
W Iluzjonie będzie mozna obejrzeć obrazy, które mogłyby tworzyć program Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w 1982 roku, m.in.: Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego, Przypadek Krzysztofa Kieślowskiego czy Kobietę samotną Agnieszki Holland. Przypomnimy sobie zapomniane już projekty oraz porozmawiamy o tym, dlaczego warto przywracać je szerokiej pamięci. Wspólnie przyjrzymy się temu co półkowniki mogą nam powiedzieć o przeszłości, a także o teraźniejszości oraz jakie tropy interpretacyjne możemy w nich dziś odnaleźć. W trakcie festiwalu dostępny będzie wydany specjalnie z tej okazji katalog zawierający opisy filmów, ich zagadnienia problemowe oraz tekst kolaudacji Przesłuchania. We foyer kina przez miesiąc będzie można oglądać wystawę plakatów filmowych z lat 80. oraz zwycięskich prac konkursowych. Imprezę zwieńczy koncert legandarnego zespołu Lecha Janerki.
Kino Iluzjon zaprezentuje filmy związane z gorącym okresem przemian społeczno- politycznych, w jaki weszła Polska po sierpniu 1980. Zdecydowana większość tych tytułów stanowiłyby program Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w 1982 roku. Profesor Tadeusz Lubelski określił ten okres w kinie genialnym sezonem. Przyniósł on przede wszystkim głośne Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego z najlepszą rolą Krystyny Jandy – najbardziej ostry i dotkliwy dla władzy film, którego premiera odbyła się już w nowym ustroju. Andrzej Wajda zrealizował Dantona opowiadającego o dyktaturze za Rewolucji Francuskiej, z pierwszorzędnym portretem Maksymiliana Robespierre’a w interpretacji Wojciecha Pszoniaka, niepokojąco podobnego do generała Jaruzelskiego. Wówczas powstała Kobieta samotna Agnieszki Holland – film będący gorzkim rozliczeniem socjalistycznych obietnic poprawy ludzkiego losu, z genialnymi kreacjami Marii Chwalibóg i Bogusława Lindy. Wreszcie Wielki bieg Jerzego Domaradzkiego – historia o propagandowej imprezie z lat pięćdziesiątych i manipulacjach jej organizatorów. Nawet Andrzej Barański, piewca prowincji i mistrz malowanego z bliska portretu bohaterów, nakręcił wtedy film o politycznym wydźwięku.
Obok obrazów portretujących lata pięćdziesiąte, jak Przesłuchanie, Wielki bieg, Niech cię odleci mara, zobaczymy też te opowiadające o współczesności, na czele z Kobietą samotną i Przypadkiem Krzysztofa Kieślowskiego, zadającym pytanie o to, czy nasz los jest determinowany zewnętrznie. Oba filmy po rekonstrukcji cyfrowej wzbogacone zostały o te sceny, które w latach 80. wycięła cenzura. Współczesne filmy obrazują już nie moralny niepokój, ale rozpacz ich bohaterów. To Debiutantka Barbary Sass z kreacją Doroty Stalińskiej, Odwet Tomasza Zygadły, Gry i zabawy Tadeusza Junaka (warszawska premiera filmu, o który upomniano się po latach, odbędzie się podczas festiwalu GDAŃSK ’82), Prognoza pogody Antoniego Krauzego, Wigilia’81 Leszka Wosiewicza i Klakier Janusza Kondratiuka.
Obejrzmy także trzy filmy poruszające po latach milczenia zakazane tematy. Przede wszystkim Austerię Jerzego Kawalerowicza, opowiadającą o odchodzącym w XX wieku świecie tradycyjnej żydowskiej kultury, ze sceną zapowiadającą Zagładę; Dolinę Issy Tadeusza Konwickiego – film o Czesławie Miłoszu, który w 1980 roku dostał Nagrodę Nobla, ale i o wielokulturowych Kresach, kraju lat dziecinnych obu artystów; Limuzynę Daimler-Benz Filipa Bajona o życiowych wyborach, podejmowanych pod silną presją nowej ideologii oraz o przeciwstawionych sobie żywiołach: polskim i niemieckim. Dziś to może dziwić, ale wówczas poruszanie tych tematów nie było oczywiste, a pojawienie się takich filmów stanowiło dowód na wyraźną odwilż polityczną, jaka nastąpiła w tzw. Karnawale Solidarności (od sierpnia 1980 do grudnia 1981).
Kino Iluzjon zaprasza na pokazy filmów, debaty na z twórcami, czytanie kolaudacji Przesłuchania, podczas której doszło do dramatycznej rozmowy dobrze oddającej ówczesny podział społeczny i na wykład Profesora Krzysztof Kornackiego o kinie lat 80. Festiwal zakończy koncert Lecha Janerki, legendy lat 80., artysty, który w swoich tekstach krytykował rzeczywistość PRL oraz panujący reżim. Podczas Festiwalu dostępny będzie katalog, wydany specjalnie z tej okazji, a w nim omówienia filmów, artykuły problemowe oraz tekst kolaudacji Przesłuchania. We foyer kina przez miesiąc będzie można oglądać wystawę plakatów filmowych z lat 80., a także prace, które zwyciężyły w zorganizowanym przez FINA konkursie.
PROGRAM FESTIWALU:
3 września (sobota)
15.30 Uroczyste otwarcie Festiwalu i towarzyszącej mu wystawy plakatów z udziałem Andrzeja Pągowskiego; prezentacja katalogu
16:00 Wykład profesora Krzysztofa Kornackiego naświetlający kontekst polskiego kina początku lat 80.
17:00 Przesłuchanie, reż. Ryszard Bugajski, 1982, 111 min, SALA STOLICA
19:00 Czytanie zapisu kolaudacji Przesłuchania pod opieką Michała Szcześniaka, SALA STOLICA
20:00 „Grudniowe gadanie” – spotkanie z twórcami Przesłuchania, Jackiem Petryckim
i Adamem Ferencym, prowadzi Mateusz Werner
4 września (niedziela)
15:00 Limuzyna Daimler-Benz, reż. Filip Bajon, 1981, 91 min, SALA STOLICA
16.35 Dolina Issy, reż. Tadeusz Konwicki, 1982, 110 min, SALA STOLICA
18:30 Austeria, reż. Jerzy Kawalerowicz, 1982, 102 min, SALA STOLICA
20:15 „Niepokojąca przeszłość” w filmach Kawalerowicza, Bajona i Konwickiego – spotkanie prowadzi Mikołaj Mirowski, (wśród gości Filip Bajon, Piotr Bajor, Ewa Domańska)
5 września (poniedziałek)
16:00 Klakier, reż. Janusz Kondratiuk, 1982, 88 min (pokaz dodatkowy), SALA MAŁA CZARNA
17:30 Odwet, reż. Tomasz Zygadło, 1982, 96 min (pokaz dodatkowy), SALA MAŁA CZARNA
19:10 Gry i zabawy, reż. Tadeusz Junak, 1982, 73 min, Warszawska premiera filmu, SALA STOLICA
20.30 „Jak się czuło społeczeństwo” – rozmowa o filmach Janusza Kondratiuka, Tomasza Zygadły i Tadeusza Junaka, prowadzenie: Michał Dondzik, (wśród gości Jacek Zygadło i Małgorzata Potocka)
6 września (wtorek)
16:00 Prognoza pogody, reż. Antoni Krauze, 1982, 86 min (pokaz dodatkowy), SALA MAŁA CZARNA
16:00 Kobieta samotna, reż. Agnieszka Holland, 1981, 92 min, SALA STOLICA
17:40 Debiutantka, reż. Barbara Sass, 102 min, SALA STOLICA
19:30 Krzyk, reż. Barbara Sass, 1982, 88 min, SALA STOLICA
21.00 „Kobiecy punkt widzenia” – rozmowa Mikołaja Mirowskiego z Dorotą Stalińską
7 września (środa)
16:00 Wigilia’81, reż. Leszek Wosiewicz, 1982, 52 min, SALA STOLICA
17:00 Niech cię odleci mara, reż. Andrzej Barański, 1982, 98 min, SALA STOLICA
18:50 Wielki bieg, reż. Jerzy Domaradzki, 1981, 99 min, SALA STOLICA
20:30 „O polityce na rozmaite sposoby” – spotkanie prowadzi Michał Dondzik (wśród gości Jerzy Domaradzki, Ewa Błaszczyk i Andrzej Barański)
8 września (czwartek)
15:30 Promocja nowego numeru „Pleografu” – spotkanie prowadzi Mikołaj Mirowski, redaktor naczelny pisma, SALA STOLICA
16:00 Przypadek, reż. Krzysztof Kieślowski, 1981, 122 min, SALA STOLICA
18:00 Danton, reż. Andrzej Wajda, 1982, 136 min, SALA STOLICA
20:15 „Przypadek w historii” – rozmowę prowadzi Mateusz Werner (wśród gości prof. Krzysztof Kornacki)
9 września (piątek)
19:00 Koncert Lecha Janerki; SALA STOLICA
OPISY FILMÓW:
Przesłuchanie, reż. Ryszard Bugajski, 1982, 111 min
Głośny debiut Ryszarda Bugajskiego. Historia młodej kobiety, która w latach stalinizmu trafia do więzienia w ręce funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, zbierających dowody przeciwko jej koledze. Bohaterka spędza tam kilka strasznych lat, a widzowie dowiadują się jak traktowano rzekomych przeciwników socjalizmu. Wielka rola Krystyny Jandy nagrodzona Złotą Palmą w Cannes, której znakomicie partnerują Adam Ferency, Janusz Gajos, Anna Romantowska i Agnieszka Holland.
Limuzyna Daimler-Benz, reż. Filip Bajon, 1981, 91 min
Sztubacki żart młodych braci, porywających w maju 1939 roku limuzynę niemieckiego konsula i uciekających ulicami Poznania, nie pociąga za sobą groźnych konsekwencji, ale zmienia ich stosunek do życia. Jeden (Piotr Bajor) staje się działaczem, wiernym nowej ideologii, drugi (Michał Bajor) obserwującym to pisarzem, coraz bardziej zdystansowanym wobec własnego brata. Film Filipa Bajona poświęcony życiowym wyborom, dokonującym się pod wpływem wytwarzającego silną presję otoczenia, portretuje też dwa przeciwstawione sobie żywioły: polski i niemiecki.
Dolina Issy, reż. Tadeusz Konwicki, 1982, 110 min
Poetycki, a zarazem nowoczesny formalnie, film Tadeusza Konwickiego dotyczy zarazem postaci i twórczości Czesława Miłosza, który w 1980 roku otrzymał literacką Nagrodę Nobla, Litwy, kraju dzieciństwa obu artystów i poświęconej mu powieści Dolina Issy, autorstwa noblisty. Kresy są tu sportretowane jako kraina mityczna, nieodgadniona, pełna specyficznych zwyczajów i wierzeń, na zawsze utracona.
Austeria, reż. Jerzy Kawalerowicz, 1982, 102 min
Filmowy fresk Jerzego Kawalerowicza, portretujący odchodzący świat dziewiętnastowiecznych Żydów. Filmowa adaptacja powieści Juliana Stryjkowskiego z wielką rolą Franciszka Pieczki. Wiek XX, który wkracza na dobre wraz z pierwszą wojną światową i jej salwami, oznacza śmierć tej kultury. Kawalerowicz pokazuje to w niezwykle prostej, ale wymownej scenie, która jest zapowiedzią nadciągającej Zagłady.
Klakier, reż. Janusz Kondratiuk, 1982, 88 min
Impresario postanawia zareklamować występy grupy teatralnej, rozpowszechniając plotkę,
że najstarsza aktorka może w każdej chwili umrzeć na scenie. Ryzykowny pomysł spowodowany jest małym zainteresowaniem widowni. Prowincjonalna trupa sportretowana przez Janusza Kondratiuka.
Odwet, reż. Tomasz Zygadło, 1982, 96 min
Niezwykle gorzki obraz degrengolady społecznej rozgrywa się w górskim schronisku, niczym Spirala Krzysztofa Zanussiego i podobnie jak tamten film pyta o sens egzystencji. Bohaterowie Leona Niemczyka i Romana Wilhelmiego, najbardziej „męskich” aktorów polskiego kina, przyznają się do życiowego fiaska, miałkości własnych poczynań i rozpaczy. Ich żony,
w interpretacji Elżbiety Czyżewskiej i Ewy Wiśniewskiej, też znakomicie wiedzą, że przegrały. Podobnie czują się przebywające w schronisku członkinie żeńskiego chóru, pozbawione jednak świadomości dlaczego tak się dzieje. Bohaterowie nie widzą sensu życia, które prowadzą – powierzchownego i pozbawionego wszelkiego zakorzenienia. Tomasz Zygadło konsekwentnie maluje czarny obraz, nie dając widzom żadnej nadziei.
Gry i zabawy, reż. Tadeusz Junak, 1982, 73 min| Warszawska premiera filmu
Niewielka miejscowość jest areną porachunków między lokalną elitą a tzw. zwykłymi ludźmi, zależnymi od tych, którzy pozostają u steru. Animozje sięgają lat 50.,
kiedy to jeden z bohaterów przesłuchiwał drugiego. Jeden żyje w nader skromnych warunkach, drugi posiada dom z basenem i działkę pod miastem. Podziały są widoczne także w młodym pokoleniu – tzw. bananowa młodzież organizuje suto zakrapiane imprezy w willi, a pogardzani przez nich rówieśnicy, żegnając powołanego do wojska kolegę, bawią się na świeżym powietrzu. Tymczasem w obozie partyjnych decydentów dochodzi do wymiany kadr: odsunięci jakiś czas temu wracają do łask, pełniący władzę odchodzą. Znakomity Leon Niemczyk w roli przedstawiciela aparatu władzy, który zaczyna dostrzegać własne błędy. Film doczekał się premiery doczekał się dopiero po 27 latach (w 2009 roku).
Prognoza pogody, reż. Antoni Krauze, 1982, 86 min
Jesień 1981 roku. Prognoza pogody dotycząca nadchodzącej zimy wywołuje przerażenie wśród mieszkańców domu starców. Transport przywiezionych do ich domu trumien przyspiesza decyzję o zbiorowej ucieczce. Film opowiada o starszych ludziach, którzy przebywając w odosobnieniu od świata, wyolbrzymiają docierające do nich sygnały. Krok, jaki podejmują jest dramatycznym wołaniem o uwagę innych i próbą odzyskania poczucia własnej wartości. Ale również świadectwem, że system państwowej opieki nie działa…
Krzyk, reż. Barbara Sass, 1982, 88 min
Marianna, dziewczyna z marginesu przestępczego warszawskiej Pragi, wychodzi z więzienia i dzięki pomocy kuratora społecznego dostaje pracę salowej w luksusowym domu starców. Zajmuje się tam między innymi starym, zgryźliwym pensjonariuszem. Jest rok 1981. Działacze związkowi przeprowadzają kontrolę w domu starców, podejrzewając, że zajmują tam bezprawnie miejsca dawni prominenci. Plotka głosi, że jednym z nich jest Stary. Marianna opuszcza ruderę, w której mieszka jej matka-alkoholiczka z kochankiem. Zatrzymuje się u Marka, pielęgniarza z domu starców. W oczekiwaniu na obiecane mieszkanie spółdzielcze Marek urządził sobie lokum w baraku. Pod wpływem uczucia do pielęgniarza Marianna przeistacza się z wulgarnej chłopczycy w sympatyczną, zadbaną dziewczynę. Nadzieje na mieszkanie rozwiewają się, Marek odchodzi. Zrozpaczona Marianna odpowiedzialnością za swoją bezdomność i nędzę obarcza Starego, który nie chciał jej pożyczyć pieniędzy na łapówkę w spółdzielni. W porywie wściekłości uderza go butelką i wydaje zwierzęcy krzyk bezsilności. W filmie znakomicie uchwycono atmosferę rewindykacji, panującą w roku 1981. Dom starców okazał się czytelną metaforą społeczeństwa.
Kobieta samotna, reż. Agnieszka Holland, 1981, 92 min
Obraz Agnieszki Holland prezentuje bohaterów z najniższej warstwy społecznej, którzy uchwyceni zostali w momencie desperackiej próby ucieczki od realiów własnej egzystencji. Poruszające role Marii Chwalibóg, wcielającej się w listonoszkę, samotnie wychowującą dziecko i Bogusława Lindy, grającego żyjącego z górniczej renty i chodzącego o kulach kalekę. Gorzkie rozliczenie niezrealizowanych obietnic poprawy ludzkiego losu, jakie zapowiadał socjalizm.
Debiutantka, reż. Barbara Sass, 1982, 102 min
Bohaterką filmu jest młoda architekt, która po studiach przybywa do Gdańska, by pracować razem z mistrzem w tym fachu, prowadzącym słynną pracownię. Odkrywa jego skomplikowaną sytuację osobistą, ale i niedomogi zawodowe. Jednak codzienny, bliski kontakt powoduje, że ulega jego urokowi. Barbara Sass portretuje różne postawy kobiet wobec silnej męskiej osobowości, manipulującej otoczeniem. Film przedstawia dylemat bohaterki, zdającej sobie sprawę z jej skomplikowanego położenie, a także Gdańsk po roku 1980 – wytapetowany odezwami i ulotkami, informującymi o działaniach „Solidarności“.
Wigilia ’81, reż. Leszek Wosiewicz, 1982, 52 min
Tematem Leszka Wosiewicza jest pierwsza wigilia stanu wojennego. Trzy kobiety, w interpretacji Zofii Mrozowskiej, Barbary Wrzesińskiej i Ewy Błaszczyk usiłują przygotować wigilijną wieczerzę czekając na swego wnuka, syna i męża, który ukrywa się przed władzą. Polskie święta od stuleci miewają podobny przebieg, więc starsze bohaterki znają życiowe role, a młodsze szybko się uczą. Wszystkie płacą niemałą cenę. Uświęcony obyczaj – choinka, oprawianie karpia – wydaje się w tych okolicznościach absurdalny, ale istota święta zostaje zachowana. Pomimo wszystkich różnic i trudnej sytuacji – bohaterki trwają razem na rodzinnym posterunku.
Niech cię odleci mara, reż. Andrzej Barański, 1982, 98 min
Klimatyczna opowieść o polskiej prowincji lat pięćdziesiątych jest zarazem historią o polityce, przenikającej tu m.in. za sprawą Radia Wolna Europa. Bronisław Pawlik w roli bohatera, który traci dawną pozycję społeczną, a jako prywaciarz musi borykać się z rozmaitymi szykanami: kontrolami, wstrzymywaniem dostaw i karami nakładanymi przez władze. Andrzej Barański portretuje bohaterów we właściwym sobie stylu, tworząc najbardziej polityczną wypowiedź w swoim dorobku.
Wielki bieg, reż. Jerzy Domaradzki, 1981, 99 min
Film Jerzego Domaradzkiego prezentuje przygotowania do propagandowej imprezy, organizowanej w latach 50. Wielki bieg to obraz manipulacji, dokonywanych przez jej organizatorów, ale też portret rozmaitych forteli uczestników biegu, rozgrywających swoje interesy i ambicje. „Zaplecze” imprezy odsłania też dramatyczną rzeczywistość – jeden z biegaczy chce zwyciężyć, by wręczyć Bierutowi prośbę o ułaskawienie własnego ojca. Sportowa rywalizacja staje się walką o czyjeś życie. Zatrzymany na pięć lat przez cenzurę film poświęcony jest wielkiej manipulacji – naginaniu rzeczywistości do celów doraźnej polityki i fasadowej propagandy. Kulisy odświętnych dekoracji skrywają kłamstwo, fałsz i niegodziwość.
Przypadek reż. Krzysztof Kieślowski, 1981, 122 min
Filozoficzny film Krzysztofa Kieślowskiego pyta o to, co decyduje o ludzkim losie. Przedstawia trzy alternatywne życiorysy młodego chłopaka zależne od tytułowego przypadku, jakim jest próba dogonienia odjeżdżającego pociągu. Witek, grany przez Bogusława Lindę, przeżywa żywoty równoległe. Trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że żaden nie przynosi mu pełnej satysfakcji, a jeśli bohater jest blisko niej, wydarza się nieszczęście. Film leżał na półkach przez sześć lat. Sens Przypadku i jego wymiar filozoficzny z biegiem lat nabierają innego, uniwersalnego znaczenia.
Danton, reż. Andrzej Wajda, 1982, 136 min
Wizja Rewolucji Francuskiej i walk w łonie jej przywódców, a zarazem obraz dyktatury i jej twórcy, Maksymiliana Robespierre’a, dziwnie podobnego do generała Jaruzelskiego. Mocna wypowiedź Andrzeja Wajdy. Fantastyczne role polskich i francuskich aktorów, przede wszystkim niezapomnianego Wojciecha Pszoniaka, Gerarda Depardieu, Anne Alvaro, Andrzeja Seweryna, Bogusława Lindy.
BIOGRAMY REŻYSERÓW:
Andrzej Barański (ur. 1941) – reżyser, scenarzysta. Absolwent Wydziału Reżyserii Szkoły Filmowej w Łodzi. Twórca filmów fabularnych i spektakli telewizyjnych, wielu filmów krótkometrażowych, w tym animowanych. W swoich filmach podejmuje problematykę polskiej prowincji, czasem w tonie lirycznym, ale z odcieniami refleksyjnymi i filozoficznymi. Pojawiają się w nich wątki autobiograficzne. Do jego najbardziej znanych obrazów należą: Kobieta z prowincji (1984), Tabu (1987), Dwa księżyce (1993), Parę osób, mały czas (2005).
Filip Bajon (ur. 1947) – scenarzysta i reżyser, absolwent prawa na UAM oraz Wydziału Reżyserii Szkoły Filmowej w Łodzi. W 1974 uzyskał absolutorium, jednak ówczesny rektor usunął go z uczelni, bo jego dyplom dotyczył tłumienia wypadków grudniowych w Gdańsku w 1970 r. Za pierwszy film fabularny Powrót (1977) otrzymał Złotą Kamerę. Aria dla atlety (1979) zdobyła wiele nagród na festiwalach, ożywczy ferment wprowadziło Wahadełko (1981) z Januszem Gajosem. Do jego najwybitniejszych obrazów należy Magnat (1986) i Kamerdyner (2018), ze znakomitymi kreacjami polskich aktorów. Filip Bajon jest autorem scenariuszy swoich filmów oraz kilku powieści i opowiadań.
Ryszard Bugajski (1943-2019) – reżyser filmowy i telewizyjny, pisarz i scenarzysta. Studiował filozofię na Uniwersytecie Warszawskim i reżyserię w Szkole Filmowej w Łodzi. Najszerzej znany z filmów: Przesłuchanie (1982), Generał Nil (2009), Układ zamknięty (2013), Zaćma (2016). W swojej twórczości zmagał się przede wszystkim ze stalinizmem i metodami komunistycznego systemu, portretując zarówno katów (Julia Brystygierowa, Józefa Różańskiego), jak i bohaterów (rotmistrza Pileckiego, generała Fieldorfa). Laureat nagród na festiwalach filmowych, m.in. Złotego Grona na Lubuskim Lecie Filmowej, Nagrody Publiczności i Nagrody Specjalnej na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, Złotej Kaczki (wszystkie za Przesłuchanie) i Srebrnego Hugo na Festiwalu Filmowym w Chicago.
Jerzy Domaradzki (ur. 1943) – reżyser i scenarzysta, absolwent Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego i Wydziału Reżyserii łódzkiej Szkoły Filmowej. Reżyser spektakli telewizyjnych, filmów fabularnych i dokumentalnych. Do najbardziej znanych należą: Wielki bieg (1981) , Łuk Erosa (1987) na motywach powieści Juliusza Kadena-Bandrowskiego, Piąta pora roku (2012).
Agnieszka Holland (ur. 1948) – reżyserka filmowa i teatralna, scenarzystka filmowa. Ukończyła reżyserię na Wydziale Filmowym i Telewizyjnym Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze (FAMU). Po studiach związała się z Zespołem Filmowym „X" kierowanym przez Andrzeja Wajdę. Jej debiut Aktorzy prowincjonalni (1978) to jeden ze sztandarowych obrazów kina moralnego niepokoju, Gorączka (1980) przekonała, że Holland ma pewną rękę i wielki talent. Wiele filmów nakręciła na Zachodzie, jak Europa, Europa (1990) o Zagładzie Żydów czy kostiumowy dramat Plac Waszyngtona (2007). Od 2007 roku ponownie kręci filmy w Polsce. Jej obrazy zdobyły wiele nagród na prestiżowych festiwalach m.in. w Cannes, Berlinie czy Montrealu. Kilka było nominowanych do Oscara (Gorzkie żniwa, Europa, Europa i W ciemności). Obywatel Jones (2019) otrzymał Złote Lwy na Festiwalu Filmów Fabularnych w Gdyni. W 2020 została przewodniczącą Europejskiej Akademii Filmowej. Zajmuje się także tłumaczeniem literatury czeskiej na język polski – jest autorką m.in. mistrzowskiego przekładu Nieznośnej lekkości bytu Milana Kundery.
Tadeusz Junak (1945-2009) – reżyser, scenarzysta. Reżyserował filmy dokumentalne, fabularne, telewizyjne, seriale, spektakle Teatru Telewizji, przedstawienia teatralne i widowiska rozrywkowe. Współzałożyciel Warsztatu Formy Filmowej Szkoły Filmowej w Łodzi, gdzie w latach 1971-74 realizował filmy eksperymentalne. Debiutował Pałacem według prozy Wiesława Myśliwskiego (1980), zdobywając kilka istotnych nagród, m.in. Brązowe Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.
Jerzy Kawalerowicz (1922-2015) – reżyser i scenarzysta filmowy, jeden z czołowych reprezentantów Polskiej Szkoły Filmowej, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Studiował na krakowskiej ASP. Sławę zdobył jako reżyser nagradzanych za granicą filmów Pociąg (1959), Matka Joanna od Aniołów (1960) oraz Śmierć prezydenta (1977). Podjął się adaptacji wybitnych dzieł polskiej literatury: Faraon (1966), Quo vadis (2001). Za reżyserię Faraona otrzymał nominację do Oscara, za film Austeria (1983) Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.
Krzysztof Kieślowski (1941-1996) – reżyser, scenarzysta, dokumentalista. Kawaler Orderu Sztuki i Literatury. Jego wczesna twórczość fabularna składała się z filmów ukazujących rzeczywistość ówczesnej Polski (Personel, Blizna, Amator, Przypadek). Potem, dzięki adwokatowi i scenarzyście Krzysztofowi Piesiewiczowi – późniejszemu współpracownikowi – zwrócił się ku motywom metafizycznym. Tworzył filmy psychologiczne podejmujące tematy moralne i egzystencjalne (telewizyjny cykl filmowy Dekalog, Podwójne życie Weroniki, trylogia Trzy kolory). Zmianie uległa także estetyka. O ile wczesna faza twórczości Kieślowskiego charakteryzowała się ascezą formalną na wzór dokumentów, o tyle późna cechowała się wyszukanymi zabiegami wizualnymi.
Janusz Kondratiuk (1943-2019) – reżyser, scenarzysta, znany z filmów Niedziela Barabasza (1971), Dziewczyny do wzięcia (1972), Czy jest tu panna na wydaniu (1976), Głos (1991). Rok przed śmiercią zrealizował Jak pies z kotem (2018), poruszający film o własnej relacji z umierającym bratem, reżyserem Andrzejem Kondratiukiem, prawdopodobnie swoje najlepsze dzieło.
Tadeusz Konwicki (1926-2015) – prozaik, scenarzysta i reżyser. W 1956 roku objął funkcję kierownika literackiego Zespołu Filmowego „Kadr”, gdzie pisał scenariusze filmów (m.in. Zimowego zmierzchu Lenartowicza, Matki Joanny od Aniołów i Faraona Kawalerowicza) i kręcił własne. Jego debiut Ostatni dzień lata (1958) został nagrodzony Grand Prix Międzynarodowego Festiwalu Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych w Wenecji. Do dziś intrygujące jest Salto (1965). W kolejnych filmach: Jak daleko stąd, jak blisko (1971), Dolinie Issy (1982) i Lawie (1989) wyrażał nostalgię za wielokulturowymi Kresami Wschodnimi. Wyróżniany najwyższymi nagrodami branżowymi i państwowymi, w tym Platynowymi Lwami na 36. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Polską Nagrodą Filmową „Orzeł” za osiągnięcia życia (2002).
Antoni Krauze (1940-2018) – reżyser i scenarzysta. Studiował w warszawskiej ASP i na Wydziale Reżyserii Szkoły Filmowej w Łodzi. Twórca filmów fabularnych i obrazów krótkometrażowych, związany ze Studiem Filmowym „Tor”. Do jego najgłośniejszych dzieł należą: Palec Boży (1973), Czarny Czwartek. Janek Wiśniewski padł (2011), Smoleńsk (2016).
Barbara Sass-Zdort (1936-2015) – reżyserka filmów fabularnych i telewizyjnych, przedstawień teatralnych i teatru telewizji, scenarzystka. Ukończyła Wydział Reżyserii Szkoły Filmowej w Łodzi, gdzie przez pół roku studiowała też aktorstwo. Autorka większości scenariuszy do swoich filmów. Znana z nieformalnej trylogii, którą spajały portrety głównej bohaterki, za każdym razem brawurowo granej przez Dorotę Stalińską: Bez miłości (1980), Debiutantka (1981), Krzyk (1982). Laureatka krajowych i europejskich nagród filmowych. Rysując w swych filmach postaci bohaterek operowała dynamiczną, ostrą narracją – nazywana „mistrzynią w pokazywaniu kobiet”.
Andrzej Wajda (1926-2016) – reżyser filmowy i teatralny. Popularność i uznanie przyniosły mu filmy inicjujące tzw. polską szkołę filmową: Kanał oraz Popiół i diament, w których dokonywał rozrachunku z czasami II wojny światowej i przemian ustrojowych. Był autorem wybitnych ekranizacji wielu dzieł literackich, jak Popioły, Wesele, Ziemia obiecana, Brzezina, Panny z Wilka, Sprawa Dantona, Pan Tadeusz, Zemsta. Współtworzył kino moralnego niepokoju, w którego ramach powstały osadzone w tematyce społecznej, demaskujące patologie systemu komunistycznego filmy: Człowiek z marmuru, czy jego kontynuacja Człowiek z żelaza, nagrodzony Złotą Palmą w Cannes. Twórczość Wajdy nawiązywała do symbolizmu i romantyzmu, była próbą rozrachunku z mitami polskiej świadomości narodowej. Jego filmy czterokrotnie nominowane były do Oscara, którego otrzymał za całokształt twórczości. Ponadto za całokształt twórczości został wyróżniony honorowym Złotym Niedźwiedziem, Cezarem i Złotym Lwem.
Leszek Wosiewicz (ur. 1947) – absolwent Wydziału Psychologii UJ i Wydziału Szkoły Filmowej w Łodzi, jeden ze współzałożycieli Studia Filmowego im. Karola Irzykowskiego. Po 1990 wiceprezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Twórca filmów o wyraźnym stylu narracji, na czele z Kornblumenblau (1988), Kronikami domowymi (1997) czy Rozdroże Cafe (2005). Wigilia ’81 była jego debiutem w Studio im. Karola Irzykowskiego.
Tomasz Zygadło (1947 - 2011) – reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta. Studiował socjologię na UW i reżyserię w Szkole Filmowej w Łodzi. Znany jako twórca filmów o ludziach niepogodzonych ze swoim życiem. Pierwszym jego dziełem był dokument Szkoła podstawowa (1971), który otrzymał kilka znaczących nagród. Pierwszym filmem fabularnym – Rebus (1977). Zygadło zrealizował wiele filmów dokumentalnych i fabularnych oraz znakomite spektakle teatru telewizji.
GOŚCIE:
Filip Bajon, Jerzy Domaradzki – patrz. Reżyserzy.
Piotr Bajor – aktor filmowy i teatralny, odtwórca jednej z dwóch głównych ról w Limuzynie Daimler-Benz Filipa Bajona, obok swego filmowego i rzeczywistego brata Michała Bajora. Piotr Bajor zagrał bohatera, który u progu wojny, w Poznaniu, daje się uwieść nazistowskiej ideologii, bo ulega jej sile.
Ewa Błaszczyk – aktorka filmowa i teatralna. W festiwalowym filmie Wigilia’81 Leszka Wosiewicza zagrała u boku Zofii Mrozowskiej i Barbary Wrzesińskiej, wystąpiła także w Kornblumenblau tego reżysera. Laureatka Brązowych Lwów Gdańskich za główną rolę w Nadzorze Wiesława Saniewskiego (1983).
Ewa Domańska – aktorka teatralna i serialowa, od lat związana z warszawskim Teatrem Polskim, rzadko występująca na dużym ekranie. W Austerii Kawalerowicza zagrała Asię.
Adam Ferency – aktor filmowy i teatralny, zagrał w aż czterech festiwalowych obrazach: Przesłuchaniu Bugajskiego, Przypadku Kieślowskiego, Odwecie Zygadły i Wigilii’ 81 Wosiewicza. Rola Tadeusza Morawskiego, przesłuchującego bohaterkę filmu Bugajskiego, należy do jego ekranowych osiągnięć. Stworzył tu portret człowieka doświadczonego przez pobyt w obozie koncentracyjnym, który po wojnie uwierzył w komunizm i sam znalazł się w roli prześladowcy. Przesłuchiwana imponuje mu swoją postawą, bohater doświadcza sprzecznych uczuć.
Krzysztof Kornacki – filmoznawca, doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Gdańskiego, specjalizuje się w historii kina polskiego. Autor m.in. książek: Kino polskie wobec katolicyzmu 1945 – 1970 (nominowana do nagrody im. Bolesława Michałka), Popiół i diament Andrzeja Wajdy (nagroda „Pióro Fredry” w 2011); współredaktor tomu Poszukiwane i degradowane sacrum w kinie (2002) oraz Sacrum w kinie. Dekadę później (2013); współzałożyciel i pierwszy prezes Dyskusyjnego Klubu Filmowego Uniwersytetu Gdańskiego „Miłość blondynki”.
Jacek Petrycki – operator filmowy, reżyser i scenarzysta, autor zdjęć do Przesłuchania i Kobiety samotnej, a także bardzo wielu innych obrazów. Pracował z takimi reżyserami jak Krzysztof Kieślowski, Marcel Łoziński, Agnieszka Holland, Tomasz Zygadło, Andrzej Titkow, Antoni Krauze. Zdobywca wielu nagród.
Dorota Stalińska – aktorka filmowa i teatralna, zadebiutowała w Człowieku z marmuru Andrzeja Wajdy (1976), pierwszą rolę główną zagrała w Bez miłości Barbary Sass (1980). Stała się też główną bohaterką jej dwóch następnych filmów: Debiutantki i Krzyku. Rola w Krzyku to największe osiągnięcie artystki, za które otrzymała Brązowe Lwy Gdańskie, Złotą Kaczkę i dwie nagrody w San Sebastian.
PROWADZĄCY SPOTKANIA:
Michał Dondzik – filmoznawca, redaktor „Pleografu“, wydawanego przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny. Zajmuje się twórczością Grzegorza Królikiewicza i Antoniego Krauzego.
Mikołaj Mirowski – historyk, publicysta. Redaktor naczelny kwartalnika „Pleograf”, wydawanego przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny. Naukowo zajmuje się historią ZSRR i tematyką stosunków polsko-żydowskich. Autor scenariusza programu „Pojedynki stulecia”, poświęconego najwybitniejszym polskim pisarzom XX wieku, emitowanego w 2018 roku w TVP Kultura. Od 2019 prowadzi w TVP Historia cykl prezentujący najciekawsze spektakle Teatru TV o tematyce historycznej. Autor książki Rewolucja permanentna Lwa Trockiego (2013) i tomu rozmów Piłsudski (nie)znany.
Mateusz Werner – filozof kultury, eseista, krytyk filmowy. Doktor nauk humanistycznych. W latach 1991–95 stały recenzent w telewizyjnym „Seansie Filmowym” (TVP 2), a w latach 1995–98 redaktor prowadzący tego programu, obecnie jeden z dwóch prowadzących program Sądy, przesądy – w powiększeniu. Wykładowca akademicki. W latach 2001–2010 kurator programu filmowego w Instytucie Adama Mickiewicza. Od marca 2016 do kwietnia 2017 wicedyrektor Narodowego Centrum Kultury ds. Badań i strategii kultury. Redaktor kwartalnika „Kronos“.
CZYTANIE KOLAUDACJI FILMU PRZESŁUCHANIE POD OPIEKĄ MICHAŁA SZCZEŚNIAKA:
Kolaudacja filmu Przesłuchanie w reżyserii Ryszarda Bugajskiego, ze zdjęciami Jacka Petryckiego, odbyła się 23 kwietnia 1982 roku w siedzibie Ministerstwa Kultury i Sztuki. W jej wyniku film uzyskał zakaz rozpowszechniania. Podobną decyzję podjęto w stosunku do wielu innych filmów, które miały kolaudacje w stanie wojennym. Rozmowa dotycząca Przesłuchania była jednak szczególna: doszło do dramatycznej wymiany zdań, a wiele wypowiedzi świadczy o ogromnych emocjach. Podział na sali oddawał ówczesny podział społeczny: na członków partii, jeszcze broniących status quo i resztę społeczeństwa, protestującą wobec ustroju. Postanowiliśmy przypomnieć tę rozmowę, jako świadectwo dramatycznych napięć, charakterystycznych dla tego okresu. Pełny tekst kolaudacji (obu jej zapisów, połączonych na potrzeby tego zdarzenia) prezentujemy w katalogu, a w kinie Iluzjon – wersję skróconą.
Czytanie performatywne powstało pod reżyserską opieką Michała Szcześniaka, reżysera dobrze przyjętych filmów: Punkt wyjścia (2014), Spitsbergen (2017), Fisheye (2021) i spektakli telewizyjnych: Porwać się na życie (2017) z Agatą Kuleszą i Andrzejem Mastalerzem i Polowanie na karaluchy (2022) z Wiktorią Gorodecką i Piotrem Trojanem; oraz przewodniczącego Koła Młodych przy Stowarzyszeniu Filmowców Polskich. Jego Punkt wyjścia znalazł się na krótkiej liście filmów dokumentalnych, nominowanych do Oscara.
Udział wezmą m.in. Adam Ferency, Modest Ruciński, Andrzej Mastalerz, Lech Łotocki, Maria Ciunelis, Mariusz Drężek, Jacek Beler, Marcin Chochlew, Martyna Peszko, Mateusz Grydlik, Jacek Borkowski, Jakub Wieczorek.
Opiekę scenograficzną pełni Paweł Walicki.
Muzykę na żywo zagra Aleksandra Chmielewska.
KONCERT:
Lech Janerka tworzy muzykę bardzo osobistą i wielowarstwową. Janerka w polskiej muzyce rockowej pojawił się pod koniec lat 70. W 1979 roku założył zespół Klaus Mitffoch, z którym zasłynął przebojem Jezu jak się cieszę. W składzie z Janerką zespół nagrał jedną płytę „Klaus Mitffoch”, która przez wielu uznana została za jedną z najistotniejszych w historii polskiej muzyki rockowej. Teksty odnosiły się do rzeczywistości PRL lat 80., wiele z nich stanowiła zawoalowana krytyka panującego reżimu, a także wezwanie do walki (np. Powinność kurdupelka, Klus Mitroh). Podczas warszawskiego koncertu 9 września publiczność usłyszy m.in. Ta zabawa nie jest dla dziewczynek, Strzeż się tych miejsc czy Konstytucje.
Skład zespołu:
Bożena Janerka – wiolonczela
Lech Janerka – bas, głos
Bartosz Straburzyński – gitara, głos
Michał Mioduszewski – perkusja
WYSTAWA SZYBKI, KRUCHY, CZYSTY. WYBRANE PLAKATY FILMOWE Z LAT 80.
Kino Iluzjon, 3 - 28 września 2022
Gdynia, Teatr Muzyczny, 12-17 września 2022 (Festiwal Filmów Fabularnych)
Wystawa towarzysząca wydarzeniu GDAŃSK ’82. Festiwal, który się nie odbył przypomina wybitne produkcje ostatniego roku przed wprowadzeniem stanu wojennego. Część z nich przeszła do historii kina, część jest zapisem emocji okresu „karnawału Solidarności”. Podobnie było z plakatami stworzonymi do obrazów filmowych.
Tradycją polskich twórców plakatów, od lat czterdziestych po osiemdziesiąte, był ścisły związek z Polską Szkołą Filmową, później kinem moralnego niepokoju, a przed wszystkim głębokie porozumienie pokoleniowe związane z życiem w systemowej opresji. Tak jak
w literaturze Polacy czytali między wierszami, tak w odbiorze plakatów zrozumiały
dla wszystkich był skrót, symbol czy parabola. Polski plakat był nie tylko znakomitą graficznie ilustracją, ale streszczeniem i podsumowaniem. Autorami byli twórcy Polskiej Szkoły Plakatu,
jak zaliczany do niej Franciszek Starowieyski, Jakub Erol czy też wybitni uczniowie wielkich mistrzów, jak Andrzej Pągowski i Leszek Drzewiński, którzy wyszli z pracowni Waldemara Świerzego. W promującym wystawę plakacie do filmu „Przesłuchanie” Ryszarda Bugajskiego, Andrzej Pągowski wkomponował wyłaniającą się z nicości twarz Stalina. Złowrogi profil zbudowany z braku kreski i koloru brutalnie wdziera się w rysunek twarzy głównej bohaterki. W ten sposób symbolicznie odejmuje jej tożsamość i podmiotowość, tak, jakby rósł w siłę nasycając się wymazaniem jej własnego człowieczeństwa i pochłanianiem resztek jej godności.
KATALOG GDAŃSK ’82. FESTIWAL, KTÓRY SIĘ NIE ODBYŁ
Filmoteka Narodowa- Instytut Audiowizualny zaprasza na najnowsze wydawnictwo powstałe z okazji wydarzenia GDAŃSK ’82. Festiwal, który się nie odbył. W publikacji znalazły się się opisy filmoznawcze obrazów znanych polskich reżyserów z lat 1981-82 oraz artykuły oddające społeczno-polityczny kontekst, w jakim filmy te powstawały.
Teksty prof. Konrada Klejsy, prof. Krzysztofa Kornackiego i dr Mateusza Wernera opowiadają
o tzw. okresie karnawału (sierpień 1980 - grudzień 1981), kiedy do głosu doszła „Solidarność”, i o rzeczywistości, w której pracowali twórcy po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego. Kalina Zalewska scaliła dwa istniejące zapisy kolaudacji filmu Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego, oficjalną i nagraną nielegalnie przez ekipę reżysera. Tekst obrazuje
jak działał wtedy system rozpowszechniania, kto decydował o dopuszczeniu filmów
na ekrany i w jaki sposób. Całość kończy artykuł kuratorski Agnieszki Bebłowskiej- Bednarkiewicz, opowiadający o wystawie plakatów filmowych prezentowanych we wrześniu w kinie Iluzjon.
Organizator:
Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny, Kino Iluzjon, Ministerstwo Kultury
i Dziedzictwa Narodowego
Patroni medialni:
TVP Kultura, TVP Historia, Filmweb, KINO, Presto Filmowe, Radio Wnet