Czy to jeszcze sztuka? [„Wizje przyszłości” w TV ARTE]

Takie pytanie może się pojawić podczas oglądania fascynującego filmu dokumentalnego „Wizje przyszłości” (2019) dostępnego na stronie TV ARTE. Dokument ukazuje pogranicze sztuki i... genetyki.

Niemiecka reżyserka Tanja Küchle przygląda się twórcom kontrowersyjnym, w prasie nieraz opisywanym jako skandaliści, a wszystko w wartko opowiedzianym dokumencie paranaukowym, w rytm futurystycznie brzmiącej elektroniki. Warto podkreślić, że nie tylko o eksperymenty z wirtualną rzeczywistością tu chodzi, lecz także o wykorzystanie własnego DNA, próby klonowania zwierząt i obsesyjne badanie możliwości sztucznej inteligencji. Oczywiście nie oznacza to, że bohaterowie „Wizji przyszłości” pałają wyłącznie zastanawiającą pasją do postępu technologicznego. Niejednokrotnie próbują odbiorcom sztuki coś ważnego zakomunikować – świat się zmienia i pewne udogodnienia mogą jednocześnie stanowić istotne zagrożenie. Pytają więc o granice naszej tolerancji, o to, gdzie zaczyna się „inność”, czym jest człowieczeństwo i czy można z samego siebie uczynić obiekt artystyczny. Są gotowi w tym celu wiele poświęcić, np. zrezygnować z pełnienia pewnych ról społecznych i świadomie oddać swoje komórki jajowe lub spermę, aby coś z nich stworzyć i uczestniczyć w wielkiej rewolucji. Dobór rozmówców pozwala skonfrontować ze sobą perspektywę artystyczną z naukową, artystów z badaczami i dyrektorami instytucji, na ekranie wypowiadają się m.in.: Trevor Paglen, Hans Ulrich Obrist, Daniel Birnbaum, Maja Smrekar. Co ciekawe, ukazane w filmie eksperymentalne nagrania słynnego Kronos Quartet uświadamiają nam, że wizje przyszłości wcale nie są tak odległe, a nawet już zyskują aprobatę sław środowiska muzycznego.

fot. mat. pras.

„Mózg wierzy w to, co widzi” – mówi Marina Abramović, której performance już od dawna skupiają uwagę tłumów; performerka sprawdza granice własnego ciała, wytrzymałości, percepcji odbiorców podczas doświadczania sztuki w czasie rzeczywistym, stawia pytania o nasze postrzeganie cielesności, o granice empatii. W kontekście jej słów zupełnie innego znaczenia nabiera technika VR – badania wykazują, że to, co dzięki niej przeżyjemy, zapisuje się w pamięci jako doświadczenie. Niektórzy jednak idą jeszcze o krok dalej – rzeźbiarz Anish Kapoor zastanawia się nad tym, co się dzieje z ciałem po śmierci, Charlotte Yarvis i Susana Chuva de Sousa Lopes usiłują w laboratorium badawczym Uniwersytetu w Lejdzie stworzyć żeńską spermę, zaś wspomniany wcześniej Tomás Saraceno przepowiada nam życie w przyszłości w „aerocenie”, w którym na skutek globalnego ocieplenia doświadczymy całkiem nowej grawitacji. Nie są to tylko teorie czy eksperymenty w pracowni lub w laboratorium – Trevor Paglen wystrzelił swoją rzeźbę, „Orbital Reflector”, w kosmos, dochodząc do wniosku, że ma takie samo prawo do prezentacji w kosmicznej przestrzeni publicznej, jak uczestnicy wyścigu zbrojeń. I choć to wszystko jest niezwykle interesujące, odważne i śmiałe, momentami przecież wciąż nieco gorszące. Niewątpliwie otwierają się przed nami zupełnie nowe przestrzenie, zarówno dla funkcjonowania społeczeństw, jak i dla codziennego życia i działalności artystów. Pytanie tylko, czy np. sklonowanie psa i dodanie mu DNA ludzkiego, choć niewątpliwie kreatywne, jest jeszcze twórczością artystyczną? Z pewnością nie, natomiast okazuje się, że wykorzystanie takiego zabiegu w celu stworzenia instalacji, wystawy lub manifestu na miarę Mai Smrekar na hasło „sztuka” może już zasłużyć i czas, aby i najwięksi oponenci się z tym pogodzili. A Daniel Birnbaum, dawny rektor Städeschule we Frankfurcie, dyrektor Moderna Museet w Sztokholmie, kurator Biennale w Wenecji, obecnie dyrektor londyńskiego Acute Art, wyznaje kontrowersyjny pogląd, że dzieło sztuki nie istnieje, jesteśmy tylko my i artystyczne przeżycie. Świat się zmienia, działania artystyczne inicjują debaty społeczne, artystom wolno wszystko, może nawet więcej niż nauce.

(MB)

ZOBACZ:

https://www.arte.tv/pl/videos/083293-000-A/wizje-przyszlosci/