„The Europeans” – historia Europy przez pryzmat opery

Najnowsza książka Orlanda Figesa to fascynująca podróż w głąb kultury oraz procesów społeczno-politycznych XIX-wiecznej Europy.

Autor spogląda na Europę przez pryzmat trzech postaci, które stają się niejako soczewkami, przez które patrzymy i poznajemy rozwój opery, wydarzenia polityczne oraz przemiany ekonomiczne. Pauline Viardot, Iwan Turgieniew oraz Louis Viardot to artyści, którzy nie tylko tworzą, lecz także promują sztukę oraz uczestniczą w życiu politycznym. Pauline Viardot była jedną z najwybitniejszych śpiewaczek operowych XIX w. Obserwujemy jej karierę w drobnych szczegółach, włączając w to negocjowanie kontraktów oraz zagranicznych tras koncertowych.

Figes przedstawia nam trójkę kosmopolitów z ich zagmatwanym życiem osobistym, ale główną bohaterką jest tutaj opera, która w dobie industrializacji rozwija się niezwykle intensywnie. W XIX w. była u szczytu popularności. Powstały wtedy najważniejsze dzieła, od bel canta po Wagnera i Masseneta, ale opera też promuje określone idee, wpływa na politykę, a także zmienia przestrzeń publiczną. W XIX w. w centrach miast powstały duże teatry operowe, które konkurowały splendorem z katedrami.

Figes ukazuje, jak skomplikowane były powiązania opery z industrializacją. Rozwój kolei stworzył możliwość łatwego podróżowania dla artystów, a co za tym idzie, w XIX w. ukształtował się europejski kanon muzyczny, który łączył ludzi od Petersburga po Madryt. Opera była w centrum dwóch ścierających się trendów kulturowych: uniwersalizmu i nacjonalizmu. Meyerbeer reprezentował ponadnarodowy uniwersalizm. Jego opery miały eklektyczny styl, który łączył w sobie elementy włoskie, niemieckie i francuskie. Były one najczęściej wykonywanymi utworami scenicznymi w XIX w. Z drugiej strony Wagner był przedstawicielem stylu narodowego, który zaczął dominować w drugiej połowie XIX w.

Ogromną zaletą „The Europeans” jest styl Figesa. Pisze on w sposób niezwykle przystępny. Książkę tę czyta się jednym tchem. Autor ukazuje w niej procesy społeczno-kulturowe XIX-wiecznej Europy, a także skomplikowany związek trójki artystów, na których się skupia. Poznajemy z bliska życie Pauline Viardot, która w świecie zdominowanym przez mężczyzn próbuje sił jako kompozytorka, wykładowca akademicki oraz agent artystyczny. Figes napisał książkę, która nie tylko jest wspaniałym kompendium wiedzy o historii kultury, lecz także uczy otwartości i wrażliwości.

Dr Jacek Kornak